ظرفیت‌شناسی فلسفه در تولید علوم انسانی اسلامی

به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه، در این میزگرد علمی- پژوهشی که با حضور دکتر محمدحسن برهانی‌فر ، دکتر مرضیه عبدلی و فاطمه سلیمانی‎پور (دبیرمیزگرد) برگزار گردید، نقش فلسفه در تولید علوم انسانی اسلامی بررسی شد.

در ابتدای جلسه، سلیمانی‌پور، با اشاره به طرح تحول علوم انسانی اسلامی از سوی مقام معظم رهبری(مدظله) اظهار داشت: حوزه علمیه، بیشترین صلاحیت را در پیگیری و پرداختن به طرح تحول علوم انسانی اسلامی را به‌عنوان نهادی تخصصی در این زمینه دارد.

سپس، دکتر مرضیه عبدلی با بیان اینکه اندیشمندان و نظریه‌پردازان تاکنون تعاریف مختلفی از علوم انسانی ارائه نمودند که هر یک بر جنبه‌ای از مسئله تاکید دارد، گفت: شاید به‌توان از بین تعاریف یادشده، تعریف علوم انسانی به«دانش توصیف، تبیین، تفسیر، پیش بینی، تقویت، اصلاح یا تغییر کنش‌های انسانی» که تعریفی کارکردی از علوم انسانی است، جامع‌ترین تعریف دانست. وی، با اشاره به تعارف مختلف از علوم اسلامی افزود: علم اسلامی علمی است که برگرفته از مبانی و مبادی اسلامی و با رویکرد و اهداف اسلام، یکسو و هم‌جهت باشد.

عبدلی با اشاره به تاریخچه علوم انسانی در غرب و مکاتب فلسفی مختلف آن، به آسیب‌هایی که علوم انسانی ایران بخاطر تاثیرپذیری از مبانی غرب به آن گرفتار شده است اشاره کرد و افزود: همگان بر این مسئله اتفاق نظر دارند که علوم انسانی متاثر از یک سری مبانی و پیش‌فرض‌ها استکه آن شامل: مبانی؛ هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی است.

وی، با بیان اینکه مهم‌ترین چالش نظریه‌پردازان در ارائه‌ی مدل برای تولید علوم انسانی اسلامی، نبودِ روش‌شناسی معتبر در ایران است، اظهار داشت: فلسفه با داشتن قابلیت‌هایی از جمله: شناسایی؛ مسائل مشترک، تقارن و تشابهات موضوعی و اهداف و غایات علوم، ظرفیت منحصربه‌فردی را برای تولید علوم انسانی اسلامی دارد.  

در ادامه، دکتر محمدحسن برهانی‌فر با بیان اینکه برای تعریف علوم می‌توان از دو راه ساده‌ی تعریف به اضداد و تعریف به موضوعات و غایات سود جست؛ گفت: طبق این مبنا، هر علمی که موضوع آن انسان؛ علوم انسانی و هر علمی که موضوع آن اسلام است، علوم اسلامی است که نسبت میان آنها عموم و خوص من‌وجه می‌باشد.

وی، با اشاره به شیوه‌های تولید علم از سه طریق؛ کشف علم، زایش و تولید علم و توسعه یک علم اظهار داشت: فلسفه تاکنون با بهره‌گیری از هر سه شیوه توانسته به تولید علوم فراوانی کمک کند.  

برهانی‌فر با بیان اینکه علم‌النفس یا روانشناسی فلسفی یکی از علومی است که به‌طور مستقیم از فلسفه منتزع و تولیدشده است به تشریح پیشینه و ابعاد آن پرداخت.

دکتر برهانی‌فر در پایان سخنان خود، ضمن تاکید بر ظرفیت غنی فلسفه اسلامی در تولید علوم انسانی اسلامی، خاطرنشان کرد: اکثر آثار فاخر و ماندگار در گرایش‎های مختلف از جمله آثار حوزوی و اسلامی از آنِ کسانی است که مجهز به فکر فلسفی بودند زیرا یکی از ویژگی‌های فلسفه، تربیت قوه‌ی تحلیل و استدلال و پرورش تفکر و تعقل انسان است.