تفسیر سوره بقره (6)
سه شنبه ۱۸ آذر ۱۴۰۴ ساعت ۰۸:۲۹:۵۴آیه انفاق (۲۷۴)
«الَّذینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُون ﴿۲۷۴﴾»
(کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق میکنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود؛ و نه بیمی بر آنان است و نهاندوهگین میشوند.)
این آیه درباره انفاق و کیفیت انجام آن نازل شده است.[۶۲] مفسران، شأن نزول آیه را در مورد امام علی(ع) دانستهاند. امیرمؤمنان چهار درهم خود را یکی در شب و یکی را در روز و دو درهم دیگر را یکی آشکارا و دیگری را در نهان انفاق کرد.[۶۳] این آیه شامل تمام کسانی که اینگونه به انفاق بپردازند، میشود.[۶۴]
آیه آمن الرسول (۲۸۵)
«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّـهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ ...﴿۲۸۵﴾»
(پیامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده اند [و گفتند:] «میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمیگذاریم» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاریم] و فرجام به سوی تو است.» ...)
آیات آمَنَ الرّسول مشهور به آیه آمن الرسول، آیات ۲۸۵ و ۲۸۶ سوره بقره است. ایمان به خدا، تصدیق پیامبران، اعتقاد به معاد، رعایت حق عبادت خدا، ایمان قلبی و اطاعت عملی مؤمنین، آمرزش خدا، عدم تکلیف بندگان فراتر از میزان قدرت آنها و آسان بودن دین اسلام از مسائل مورد اشاره در این دو آیه است.[۶۵]
دیگر آیات مشهور
آیات دیگری از سوره بقره را نیز میتوان به عنوان آیات مشهور و نامدار معرفی کرد. آیه ۲۳ درباره تحدی قرآن با مخالفان، آیه ۱۱۲ درباره تسلیم خالصانه در برابر خدا، آیه ۱۱۵ مبنی بر حضور خدا در مشرق و مغرب (لله المشرق و المغرب)، آیه ۱۵۵ درباره امتحان و آزمایش صابران (ولنبلونکم بشی من الخوف و الجوع...)، آیه ۱۵۹ با نام آیه کتمان، آیه ۱۷۷ با نام آیه بر درباره ماهیت بر و نیکویی (لیس البر ان تولوا وجوهکم)، آیه ۲۰۱ دربردارنده ذکر قنوت، آیه ۲۰۸ با نام آیه سلم، آیه ۲۱۳ درباره امت واحده (کان الناس امة واحدة...)، آیه ۲۳۳ با نام آیه رضاع، آیه ۲۳۴ با نام آیه تربص، آیه ۲۳۸ درباره اهمیت حفظ اوقات نماز (حافظوا علی الصلوات ...) و آیه ۲۶۹ درباره اعطای حکمت توسط خدا(یوتی الحکمة من یشاء ...) از جمله این آیات است.
آیات الاحکام
فقها از برخی آیات سوره بقره برای استنباط احکام فقهی استفاده کردهاند. آیاتی که یا حکم شرعی در آن وجود دارد یا در فرآیند استنباط احکام مورد استفاده قرار میگیرند، آیات الاحکام خوانده میشود.[۶۶]
|
آیه |
متن |
باب |
موضوع |
|
۲۱ |
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ |
عبادات |
وجوب عبادت بر تمام انسانها |
|
۲۷ |
الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّـهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ |
حرمت و عاقبت نقض عهد |
|
|
۲۹ |
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا |
اطعمه و اشربه |
اصالت اباحه و حلیت همه اشیاء غیرمفسد |
|
۴۳ |
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ |
نماز و زکات |
|
|
۱۱۴ |
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللَّـهِ أَن يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ... |
نماز |
حرمت ایجاد مانع برای اقامه نماز در مساجد |
|
۱۲۴ |
وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا... |
نماز |
عدالت امام جماعت ، امامت |
|
۱۲۵ |
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا... |
تشریع حج، نماز طواف و ... |
|
|
۱۴۰ |
وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ... |
شهادات |
حرمت کتمان شهادت |
|
۱۴۴ |
قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا... |
قبله و احکام آن |
|
|
۱۵۸ |
إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ... |
حج |
|
|
۱۶۸ |
يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالاً طَيِّبا... |
اطعمه و اشربه |
اصالت حلّیت همه اشیاء غیرمفسد |
|
۱۷۰ |
...أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ |
تقلید |
عدم جواز تقلید از غیر مجتهد و اهل نظر |
|
۱۷۲ |
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ... |
اطعمه و اشربه |
اصالت حلیت همه اشیاء غیرمفسد |
|
۱۷۳ |
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ... |
صید و ذباحه |
حرمت میته، خون، گوشت خوک، غیرمذکی و... |
|
۱۷۷ |
وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا |
نذر، عهد و قسم |
لزوم وفای به عهد |
|
۱۷۸-۱۷۹ |
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنثَىٰ بِالْأُنثَىٰ... |
حدود و دیات |
تشریع قصاص و اقسام آن |
|
۱۸۰ |
كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ... |
وصیت |
وجوب نوشتن وصیت هنگام مرگ برای خویشان نزدیک |
|
۱۸۲ |
فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ... |
نیکو بودن برقراری صلح میان متخاصمان |
|
|
۱۸۳-۱۸۵ |
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ... |
روزه |
|
|
۱۸۷ |
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ... |
روزه |
احکام روزه |
|
۱۸۸ |
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ... |
متاجر |
حرمت اکل مال به باطل |
|
۱۹۰-۱۹۱ |
وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا... |
جهاد |
|
|
۱۹۴ |
...فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ... |
حدود و دیات |
رعایت مثلیت در قصاص |
|
۱۹۶ |
وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّـهِ... |
حج |
بیان برخی اعمال حج و عمره |
|
۱۹۸ |
... فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّـهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ... |
حج |
وقوف به سرزمین مشعرالحرام ، عرفات |
|
۲۰۳ |
وَاذْكُرُوا اللَّـهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ... |
حج |
اعمال ایام تشریق |
|
۲۱۷ |
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ ۖ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ... |
جهاد |
احکام ماههای حرام |
|
۲۲۱ |
وَلَا تَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ... |
نکاح |
|
|
۲۲۲ |
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ... |
احکام حیض |
|
|
۲۲۳ |
نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ... |
روابط زناشویی |
|
|
۲۲۴-۲۲۵ |
وَلَا تَجْعَلُوا اللَّـهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ... |
نذر و عهد و قسم |
نهی از سوگند لغو |
|
۲۲۶-۲۲۷ |
لِّلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِن نِّسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ ۖ... |
طلاق |
ایلاء و احکام آن |
|
۲۲۸ |
وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ... |
طلاق |
|
|
۲۲۹-۲۳۲ |
الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ... |
طلاق |
احکام طلاق |
|
۲۳۳ |
وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ... |
نکاح |
احکام رضاع، وجوب شیردهی به کودک |
|
۲۳۴ |
وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا... |
نکاح |
|
|
۲۳۵ |
وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاءِ... |
نکاح |
|
|
۲۳۶-۲۳۷ |
لَّا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ... |
طلاق |
احکام طلاق بدون برقراری روابط زناشویی |
|
۲۳۸ |
حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ... |
محافظت بر اوقات نماز |
|
|
۲۴۰ |
وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِّأَزْوَاجِهِم... |
وصیت |
وصیت برای همسر |
|
۲۴۵ |
مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّـهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً... |
قرض |
اهمیت و نیکو بودن قرض ،قرض الحسنه |
|
۲۶۴ |
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ... |
قرض |
|
|
۲۷۰ |
وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ... |
نذر و عهد و قسم |
لزوم وفای به نذر |
|
۲۷۵-۲۷۶ |
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ... |
بیع |
حرمت ربا |
|
۲۷۸-۲۸۰ |
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا... |
بیع |
احکام ربا |
|
۲۸۲-۲۸۳ |
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ... |
قرض |
نوشتن و شاهد گرفتن بر قرارداد قرض ، آداب قرض |
|
۲۸۳ |
... فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ... |
امانت |
بازگرداندن امانت |
فضیلت و خواص
بر طبق روایتی از مجمع البیان، پیامبر(ص) سورهٔ بقره را با فضیلتترین سوره قرآن و آیةالکرسی را بافضیلتترین آیهٔ سوره بقره، معرفی کرده است.[۶۷] افضليت اين سوره را، به جهت جامعيت آن و افضلیت آيةالكرسى به جهت محتواى توحيدى آن محتمل دانستهاند.[۶۸]
در خواص این سوره از امام سجاد(ع) به نقل از پیامبر(ص) آمده، كسى كه چهار آيه از آغاز سوره بقره و آيةالكرسى و دو آيهٔ بعد از آن و سه آیهٔ آخر سوره را بخواند، در جان و مالش ناخوشايندى نمیبیند و شيطان به او نزدیک نمیشود و قرآن را فراموش نمیکند.[۶۹]