کرسی آزاداندیشی

این کرسی آزاد اندیشی که با استقبال طلاب سطح ۲ و ۳ مواجه شد، در پی یافتن راهکارهای عملی برای حفظ انسجام خانواده در عین احترام به کرامت‌های فردی بود.

خانم حاتمی به عنوان دبیر علمی جلسه در ابتدا گفت: موضوع بحث کرسی آزاداندیشی «تعادل میان حقوق فردی زن و ارزش‌های فرهنگی ـ دینی در پایداری خانواده اسلامی» است. در واقع، سخن از تلاقی دو عرصه است:

از یک سو، حقوق فردی زن در چارچوب کرامت انسانی و آزادی مسئولانه؛ و از سوی دیگر، ارزش‌هایی که فرهنگ دینی ما بر آن تأکید دارد، مانند نقش‌پذیری، مسئولیت اجتماعی، و روحِ همکاری و محبت در خانواده. در روزگار ما، گاه طرح حقوق فردی زن به گونه‌ای دیده می‌شود که گویا در تضاد با نقش خانوادگی یا فرهنگی اوست؛ و گاه دفاع از ارزش‌های فرهنگی چنین می‌نماید که زمینه‌ی استقلال و اختیار زن را محدود می‌سازد. اما پرسش اصلی این است: آیا می‌توان نگاهی متعادل و انسانی داشت که هم حرمت فرد را پاس دارد و هم بنیاد خانواده را استوارتر سازد؟

خانواده در فرهنگ اسلامی، تنها یک ساختار حقوقی یا اقتصادی نیست؛ بلکه نهادی اخلاقی و معنوی است که بر پایه دو اصل شکل می‌گیرد: کرامت انسان و محبت متقابل. امروز، این کرسی فرصتی است برای اندیشیدن آزاد، شنیدنِ دیدگاه‌های گوناگون، و بازخوانی مفاهیم کرامت، مسئولیت و محبت در زندگی خانوادگی. هدف ما نه داوری نهایی، بلکه یافتن مسیر گفت‌وگویی سازنده است که بتواند بین اندیشه دینی و نیازهای انسانی ارتباطی زنده برقرار سازد. إن شاء الله این گفت‌وگو سبب شود برداشت‌های ما از خانواده اسلامی، عمیق‌تر، واقع‌بینانه‌تر و انسانی‌تر گردد.

در این کرسی، حجت‌الاسلام دکتر بقایی به عنوان سخنران تخصصی، با تمرکز بر چالش‌های رفتاری در زندگی مشترک، ابعاد عملی «تعادل» را مورد واکاوی قرار دادند و راهکارهای سازنده‌ای را در مواجهه با رفتارهای دشوار، به ویژه پرخاشگری، ارائه کردند.

دکتر بقایی در رابطه با چالش های پرخاشگری در مسیر تعادل گفت: با تفکیک میان «واکنش لحظه‌ای» و «خلق دائمی»، ابتدا اصول اولیه برخورد با یک فرد پرخاشگر در موقعیت حساس را برشمردند که شامل: عدم لجبازی، گذشت، مدارا و نرم‌خویی است. این اصول نشان‌دهنده تأکید بر ارزش‌های دینی در مواجهه اولیه‌ برای حفظ آرامش محیط است. اما ایشان تأکید کردند که در مواجهه با فردی که پرخاشگری به یک خلق مستمر تبدیل شده است، رعایت صرف مدارا کافی نیست و لازم است از تکنیک‌های شناختی و رفتاری مشخصی استفاده شود. این تکنیک‌ها به صورت راهکارهای کاربردی برای همسران جهت مدیریت تعارضات در زندگی مشترک ارائه شد:

شناسایی و حذف تنش‌زاها، الگوسازی رفتاری، توقف پاداش، آرام‌سازی با جملات اول شخص، پیشنهاد رفتارهای جایگزین، بیان پیامدهای رفتاری: در نهایت، بیان صریح پیامد رفتارهای مخرب (مانند: «اگر این روند ادامه پیدا کند، من دیگر تمایلی به ادامه این گفتگو نخواهم داشت») برای مرزبندی لازم است.

در ادامه، بخش کلیدی سخنان حجت‌الاسلام دکتر بقایی، مربوط به تکنیک‌های سازگاری فعال با همسر پرخاشگر، با جزئیات بیشتری ارائه می‌شود. این تکنیک‌ها بر تغییر فضای درونی و مهارت‌های اساسی زندگی مشترک تأکید دارند:1. افزایش بعد معنوی زندگی مشترک ۲. تقویت امید و شادی با برنامه‌ریزی فعال ۳. کاهش عوامل کاهش‌دهنده حال خوب ۴. ارتقاء مهارت‌های مواجهه با مسائل ۵. ایفاء صحیح نقش در قبال همسر ۶. تعادل میان حقوق و وظایف. این شش تکنیک، نشان داد که برقراری تعادل مورد نظر در کرسی، نیازمند کار بر روی ساختار درونی روان ومهارت‌های ارتباطی روزمره است.

حاتمی در پایان در جمع بندی این کرسی گفت:

کرسی آزاداندیشی امروز، با موضوع حیاتی «تعادل میان حقوق فردی زن و ارزش‌های فرهنگی ـ دینی در پایداری خانواده اسلامی»، یک گام مهم در حرکت از مباحث نظری به سوی کاربست عملی در زندگی مشترک بود.

نکته کانونی که امروز از سوی دکتر بقایی دریافتیم این بود: «تعادل نیازمند سازگاری فعال است.» ما آموختیم که حفظ کرامت فردی و پایداری نهاد خانواده، دو هدف متضاد نیستند، بلکه دو بال یک پرنده‌اند که با استفاده از مهارت‌های روان‌شناختی و اخلاقی صحیح به پرواز درمی‌آیند. خلاصه راهکارهای عملی ارائه شده در دو سطح:

سطح اول: مدیریت تعارضات رفتاری (برخورد با پرخاشگری)

1. در پرخاشگری موقعیتی (واکنشی): رجوع به فضایل اخلاقی اسلامی نظیر مدارا و نرم‌خویی.
2. در پرخاشگری ساختاری (مزمن): استفاده از شش گام عملی که شامل: شناسایی عوامل تنش‌زا، الگوسازی رفتاری مطلوب، توقف پاداش به رفتار مخرب، بیان احساسات با جملات اول شخص، پیشنهاد رفتار جایگزین، و بیان روشن پیامدهای رفتاری است.

سطح دوم: تقویت بنیان‌های درونی (سازگاری فعال)

این بخش به ما نشان داد که پیشگیری بهتر از درمان است و با تقویت زیرساخت‌های عاطفی، میزان وقوع تعارضات کاهش می‌یابد. این ستون‌ها عبارتند از:

1. تقویت معنویت به عنوان ریشه صبر.
2. برنامه‌ریزی فعال برای شادی و امید (از طریق تهیه لیست کارهای شادکننده).
3. حذف فعالانه مواردی که حال خوب را از بین می‌برد.
4. افزایش مهارت‌های حل مسئله به جای تمرکز بر سرزنش.
5. ایفاء صحیح نقش‌ها در چارچوب دینی.

در نهایت، این کرسی به ما یادآوری کرد که پایداری خانواده اسلامی، نه در انکار نیازهای فردی، بلکه در مدیریت فعالانه و مهارت‌محور تعارضات و تقویت عمیق پیوندهای عاطفی و معنوی میسر خواهد شد.

از همه شما برای مشارکت پرشور و از دکتر بقایی برای ارائه این آموزه‌های کاربردی سپاسگزاریم.