تفسیر سوره بقره (3)
چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۴ ساعت ۱۲:۵۹:۱۹شأن نزول برخی آیات
درباره حدود هشتاد آیه از سوره بقره اسباب و شأن نزول‌هایی ذکر شده است.[۱۷] به برخی از شأن نزول‌های سوره بقره در ادامه اشاره می‌شود:
تمسخر مسلمانان توسط منافقان
ابن عباس نزول آیه ۱۴ سوره بقره را درباره عبدالله بن ابی و یاران منافقش می‌داند؛ هنگامی که به عده‌ای از صحابه پیامبر(ص) برخوردند و با الفاظی آنان را مورد تعریف و تمجید قرار دادند؛ ولی در میان خود از آنان بیزاری می‌جستند و خود را مسخره کننده مسلمانان معرفی می‌کردند.[۱۸]
بهشتی بودن یاران مسیحی سلمان
شیخ طوسی در مورد آیه ۶۲ سوره بقره به نقل از سُدّی آورده است که این آیه درباره سلمان فارسى و ياران مسيحى او كه قبل از بعثت به‌وسيله آنها مسيحى شد، نازل گرديد. کسانی که به او خبر داده بودند به زودى پيامبری مبعوث گشته و آنان در صورت درک محضرش به او ایمان خواهند آورد.[۱۹]
داستان گاو بنی‌اسرائیل
آیات ۶۷ تا ۷۳ سوره بقره، داستان معروف گاو بنی‌اسرائیل را بیان می‌کند. این آیات بهانه‌جویی‌های بنی‌اسرائیل را نشان داده و در پایان بر سنگ‌دلی آنان تأکید کرده است.[۲۰] در تفسیر نمونه ماجرا اینگونه بیان شده که يكی از افراد بنى اسرائيل كشته مىشود و ميان قبايل بنى اسرائيل درباره اینکه چه کسی قاتل است، اختلاف و درگيری شکل مىگیرد. آنها برای داورى، نزد حضرت موسى(ع) مىروند و او با استمداد از پروردگار از طریق زدن عضو یک گاو ویژه به بدن مقتول، به گونهٔ اعجازآميزى زنده شده و قاتل خود را معرفی می‌کند.[۲۱] این کتاب قدرت بىپايان پروردگار، معاد و عدم‌سختگيری را از نکات آموزندهٔ این داستان دانسته است.[۲۲]
حلال شدن برخی احکام در شب‌های ماه رمضان
علی بن ابراهیم قمی با نقل روایتی از امام صادق(ع) آورده است که ابتدای اسلام عمل زناشویی از اول تا آخر ماه رمضان حرام بود و اگر کسی پیش از افطار خوابش می‌برد تا موقع افطار شب بعد نمی‌توانست غذا بخورد.[۲۳] بنابر نقل علی بن ابراهیم، در زمان جنگ احزاب یکی از اصحاب پیامبر که پیرمردی ضعیف بود موقع افطار خوابش برد و روز بعد در هنگام کندن خندق بیهوش شد و از طرفی برخی از مسلمانان در شب‌های ماه رمضان با زنان خود آمیزش می‌کردند؛ همین اتفاقات باعث شد آیه ۱۸۷ سوره بقره نازل شود و حکم قبلی را نسخ کند.[۲۴]
حرمت ازدواج با مشرکین
نزول آیه ۲۲۱ سوره بقره را درباره مردی به نام مرثد بن ابی مرثد غنوی دانسته‌اند که مردی شجاع و نیرومند بود و به دستور پیامبر(ص) به مکه رفت تا جمعی از مسلمانان که آنجا بودند را بیرون آورد. هنگامی که مَرثَد در مکه بود زنی به نام عَناق به او اظهار علاقه کرد و خواست تا با او ازدواج کند ولی مرثد که مردی پایبند احکام بود، ازدواج با آن زن را منوط به اجازه رسول خدا دانست. وقتی در مدینه نزد پیامبر رسید و جریان را نقل کرد آیه ۲۲۱ مبنی بر منع ازدواج مشرکان با مسلمانان نازل شد.[۲۵]
آیات مشهور
آیات متعددی از سوره بقره از جمله آیه خلافت انسان، آیه الکرسی، آیه شراء، آیه استرجاع، آیه ابتلای ابراهیم و آیه آمن الرسول جزو آیات مشهور و نامدار این سوره شمرده شده است.
آیه خلافت انسان (۳۰)
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴿۳۰﴾»
(و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینی خواهم گماشت »، [فرشتگان] گفتند: «آیا در آن کسی را می‌گماری که در آن فساد انگیزد، و خون‌ها بریزد؟ و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه می‌کنیم و به تقدیست می‌پردازیم.» فرمود: «من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.»)
آیه ۳۰ سوره بقره به اعلام خلافت انسان از جانب خداوند بر روی زمین و پرسش و پاسخ ملائکه با خدا درباره این خلافت پرداخته‌است. این آیه سرآغاز آیات ده‌گانه‌ای است که به بررسی جایگاه انسان در نظام آفرینش، ویژگی‌ها، استعدادها و قابلیت‌های او، بیان حقیقت و آثار خلافت و هبوط انسان به زمین می‌پردازد.[۲۶]