برگزاری جلسه اول کارگاه روش تحقیق کمی و کیفی

در ابتدای جلسه، سرکار خانم ذوالفقاری مقالات را از نظر محتوایی به دسته‌های زیر تقسیم کردند: مقاله پژوهشی (اصلی/اصیل پژوهشی)، مقاله تحلیلی، مقاله مرور/مروری، مقاله گردآوری، گزارش مورد/موارد نادر، و مقاله کوتاه. برای هر دسته توضیحات مختصری ارائه شد تا تفاوت‌ها و ویژگی‌های هر نوع مطالعه روشن گردد.

در ادامه به تفاوت‌های تحقیقات علمی پژوهشی با مقالات ترویجی پرداختند و توضیح دادند: یک مقاله علمی ترویجی یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشر شده در حوزه یک موضوع خاص را در یک محدوده زمانی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. مقاله ترویجی می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات و منابع موجود باشد، اما معمولاً سازمان‌دهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند تا ساختار نوینی ارائه دهد.

مقاله ترویجی می‌تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه کند یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم بیامیزد و سیر جریان پیشرفت فکری حوزه را ترسیم کند. به‌طور بالقوه، بسته به موقعیت، مقالات ترویجی می‌توانند مقالات و منابع را ارزیابی کرده و مناسب‌ترین و مربوط‌ترین منابع را به خواننده پیشنهاد دهند. این دسته معمولاً به روشن شدن زوایای مسئله کمک می‌کند.

این مقالات بر پایه جابه‌جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می‌شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مسئله کمک می‌کنند. از این گونه مقالات می‌توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‌ای و تحلیلی اشاره کرد. به لحاظ ارزش علمی، در میان مقالات، مقالات تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.

هدف اصلی یک مقاله علمی پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش‌های چنین مقاله‌ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات به‌عنوان بنیان کار ارائه می‌شود و بینش جدید پژوهشگر را پشتیبانی می‌کند. اما هدف یک مقاله علمی ترویجی خلاصه‌سازی و استنتاج مباحث و ایده‌های دیگران است، بدون اینکه پژوهشگر چیز جدیدی به آن اضافه کند.

استاد در ادامه انواع مقالات علمی را از حیث هدف و روش تقسیم‌بندی کردند. بر اساس هدف، مقالات را به تحقیقات بنیادی، کاربردی و علمی تقسیم کردند. بر اساس روش، به مقالات تاریخی، توصیفی، همبستگی، علّی و تجربی اشاره نمودند و برای هر کدام مثال‌های جداگانه‌ای ارائه کردند.

ایشان پس از اشاره به سایت‌های معتبر، انواع مجلات معتبر، انواع سمینارها و انواع مجله‌ها بر اساس پیوستگی انتشار، به اصلاح و تکمیل ساختار مقاله علمی پژوهشی پرداختند. از جمله این عناصر عبارت‌اند از: عنوان مقاله، چکیده، مقدمه و سایر بخش‌های ضروری.

در قسمت عنوان مقاله بیان شد که عنوان باید مفهوم اصلی پژوهش را نشان دهد.به زبان دیگر، عنوان باید خلاصه مضمون اصلی پژوهش و متغیرها یا مسائل نظری مورد پژوهش و رابطه بین آنها را نمایان سازد.
عنوان پژوهشنامه باید جذاب باشد .به عبارت دیگر، عنوان باید به گونه‌ای انتخاب شود که توجه خوانندگان نخستین فهرست عناوین تحقیقات را که معمولاً در مجله‌های علمی می‌خوانند، به خود جلب کند.
ویژگی‌های دیگر عنوان‌های خوب عبارت‌اند از کوتاهی و وضوح.معمولاً از به کار بردن علائم اختصاری در عنوان پرهیز می‌شود.به کار بردن کلماتی که معمولاً به عنوان کلیدواژه انتخاب نمی‌شوند، توصیه نمی‌شود.
نباید از کلمات مترادف در عنوان استفاده کرد .عنوان باید متناسب با موضوع، اهداف و نتایج پژوهش باشد و بتواند موضوع پژوهش را به طور مختصر برای خواننده ارائه کند.در کتاب راهنمای انتشارات انجمن روان‌شناسی آمریکا (1994)، تعداد کلماتی که برای عنوان پژوهشنامه پیشنهاد می‌شود، 10 تا 12 کلمه است.
هدف از نوشتن عنوان این است که با کمترین لغات، بیشترین اطلاعات ممکن را به خواننده منتقل کنید.

استاد پس از بیان نحوه انتخاب عنوان مناسب برای تحقیقات، مثال‌هایی برای روشن‌تر شدن بحث ارائه کرد.
در عنوان به متغیر مستقل، متغیر وابسته، متغیر مداخله‌گر یا تعدیل‌کننده و متغیر میانجی اشاره شد.همچنین به نحوه نوشتن فرضیه‌ها، سوالات تحقیق و اهداف نیز اشاره شد.
گفته شد فرضیه در تحقیقات کمی به دو نوع تقسیم می‌شود: فرضیه صفر و فرضیه جانشین، هر کدام با مثال توضیح داده شدند.
استاد به روش‌شناسی پژوهش در این نوع تحقیقات نیز اشاره کرد.
ابتدا محیط را مشخص کنید؛ محیط باید طبیعی باشد و دستکاری نشود.افق زمانی را مشخص کنید؛ هم از لحاظ طولی و هم از لحاظ مقطعی و مهمترین بخش این است که جامعه آماری مشخص شود؛ نه خیلی محدود تا روایی و پایایی زیر سوال برود و نه خیلی گسترده تا کار کردن دشوار شود.در ادامه باید حجم نمونه از این جامعه آماری مشخص گردد و نحوه انتخاب نمونه به صورت کامل توضیح داده شود.

همچنین به نحوه نگارش چکیده در مقاله اشاره شد.
در آغاز مقاله، خلاصه‌ای بسیار فشرده از مراحل و نتایج پژوهش آورده می‌شود که چکیده نام گرفته است.
چکیده به خواننده کمک می‌کند تا به سرعت از محتوای پژوهشنامه آگاه گردد.
غالب خوانندگان ابتدا چکیده پژوهشنامه را مطالعه می‌کنند و بر اساس محتوای چکیده تصمیم می‌گیرند که به خواندن متن ادامه بدهند یا نه.لذا، سعی کنید چکیده را گیرای بنویسید و نکات اصلی پژوهش را در آن بیان کنید.

ذوالفقاری پیشنهاد کرد که نکاتی را هنگام نوشتن چکیده در نظر بگیرید، از جمله: عنوان موضوع، اهمیت و ضرورت پژوهش، گاهی اوقات جامعه آماری، حجم نمونه، معرفی ابزار گردآوری، معرفی آزمون‌های آماری و نتایج پژوهش.
باقی مباحث نگارش مقاله، از جمله مقدمه، بدنه اصلی مقاله و نتیجه‌گیری و سایر بخش‌ها، به جلسات بعدی موکول شد.