برگزاری مراسم افتتاحیه سطح سه
دوشنبه ۷ مهر ۱۴۰۴ ساعت ۱۲:۰۲:۱۰
در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی جدید، خانم دکتر عبدلی، مدیریت محترم مدرسه علمیه تخصصی زینبیه، سخنرانی خود را با حمد و سپاس پروردگار آغاز کردند. ایشان اظهار داشتند که خداوند این فرصت را به ما ارزانی داشته تا پس از دوازده روز جنگ و درگیری، بار دیگر فضای معنوی حوزه را در کنار یکدیگر تجربه کنیم. دکتر عبدلی با اشاره به شرایط کنونی جامعه، تأکید کردند که در عصر حاضر، دین بسیار غریب واقع شده است و حوزه‌های علمیه و روحانیت بیش از گذشته مورد ظلم و مظلومیت قرار گرفته‌اند. ایشان این دوره را زمانه‌ای برای مشخص شدن عیار واقعی مؤمن از غیرمؤمن و دین‌دار از غیردین‌دار دانستند.
مدیریت مدرسه زینبیه در ادامه سخنان خود، به سه نکته کلیدی اشاره کردند که شامل دو نکته علمی-آموزشی، دو نکته پژوهشی و دو نکته فرهنگی است. ایشان هدف اصلی حوزه‌های علمیه شیعی را که میراث انبیا و اولیا محسوب می‌شوند، تربیت یک "محجبه عالمه کارآمد" عنوان کردند. همچنین، حوزه‌های تکمیلی را نقطه پرش و پله‌ای برای پرواز در دو بال علم و معنویت دانستند.
در بخش علمی، دکتر عبدلی بر لزوم تخصص‌گرایی تأکید کرده و آن را دارای لایه‌های مختلفی دانستند. مرحله اول تخصص‌گرایی با ورود به مقطع سطح سه و شروع به تحصیل در یک رشته تخصصی آغاز می‌شود. اما مرحله دوم تخصص‌گرایی، شامل حاشیه‌نویسی، تعلیق زدن و استنتاق متن است. ایشان از طلبه‌های سطح سه انتظار داشتند که توانایی حاشیه‌نویسی داشته باشند، که این امر مستلزم داشتن منبع‌شناسی قوی در کنار منابع تخصصی فقهی، کلامی، تفسیری و اخلاقی است. ایشان توصیه کردند که این مسیر از ترم‌های آغازین شروع شود تا طلبه‌ها در پژوهش نیز با مشکل مواجه نشوند. با اشاره به شیوه‌ی جدید پژوهش که توسط خانم حاتمی توضیح داده خواهد شد، بیان کردند که طلبه می‌تواند از سال اول موضوع پژوهشی خود را انتخاب کرده و وارد نگارش رساله سطح سه شود. مرحله عمیق‌تر تخصص‌گرایی، حاشیه‌زدن و تعلیق‌نویسی در کنار تخصص است که از دیرباز در حوزه مرسوم بوده و نیازمند مطالعات موازی و جانبی نسبت به منابع اصلی است. ایشان خاطرنشان کردند که تخصص‌گرایی به دلیل عمر کوتاه انسان و محدودیت زمانی، باید با یک جامعیت ژرف‌نگرانه تلفیق شود. این جامعیت از طریق مطالعات میان‌رشته‌ای، مانند علوم اجتماعی، روان‌شناسی یا مدیریت، حاصل می‌شود. دکتر عبدلی با ذکر مثالی از مصاحبه‌های سطح چهار، تأکید کردند که یک طلبه فارغ‌التحصیل نباید تک‌بعدی باشد و صرفاً به یک رشته خاص بسنده کند؛ بلکه باید جامعیت علمی داشته و از رشته‌های مختلف حوزوی و غیرحوزوی آگاهی داشته باشد.
مدیریت مدرسه زینبیه نظام مطالعاتی امروز حوزه را یک نظام شبکه‌ای و سیستماتیک توصیف کردند که در آن، فردی که قصد تحصیل در هر رشته‌ای را دارد، باید از دیگر رشته‌ها نیز سررشته‌ای داشته باشد؛ زیرا در نوشتن پایان‌نامه کلامی نیز ممکن است نیاز به نقد و حاشیه‌زدن بر روایات یا آیات و ارائه نظریه باشد. ایشان تفاوت بین سطح سه و سطح چهار را در این دانستند که در سطح سه، طلبه بیشتر به جمع‌آوری و توصیف مطالب می‌پردازد، اما در سطح چهار انتظار تحلیل، تطبیق، انتقاد و نظریه‌پردازی وجود دارد. لازمه دستیابی به این رویکرد انتقادی در پژوهش، ایجاد تخصص‌گرایی توأم با ژرف‌نگری و جامعیت در حوزه آموزش است. دکتر عبدلی با اشاره به ضرورت آگاهی از مباحث کلامی و فلسفی، با قاطعیت اعلام کردند که بدون کلام و فلسفه، ابداً در تبلیغ موفق نخواهید بود. ایشان دلیل این امر را تأثیر زندگی غربی، فضای مجازی و جهانی‌سازی بر جوانان امروز دانستند و بیان کردند که تمامی مبانی فکری غربی در تکنولوژی، فناوری، فضای مجازی و روایت‌ها نهفته است. در مواجهه با معنویت‌های نوظهور، تنها کسی قادر به به چالش کشیدن مبانی فکری آن‌هاست که با فلسفه غرب آشنا باشد.
دکتر عبدلی در ادامه سخنان خود، به اهمیت شناخت فلسفه اسلامی و فلسفه غرب برای مبلغ موفق اشاره کردند. ایشان بیان داشتند که مبلغی که کلام نیز می‌داند، باید مجهز به روش‌شناسی علم کلام باشد؛ زیرا رسالت اصلی کلام، دفاع از دین در برابر خرافات و شبهات است. ایشان مطالعه کتاب "روش‌شناسی کلام" و آشنایی با روش‌های مختلف مواجهه با مخاطب را به طلبه‌ها توصیه کردند.
مدیریت مدرسه زینبیه بار دیگر بر ضرورت تلفیق تخصص‌گرایی با جامعیت ژرف‌نگر تأکید کرده و تخصص‌گرایی سطحی را شامل حاشیه، تعلیق و استنطاق متن دانستند. ایشان با اشاره به تشبیه پایان‌نامه به زنبور عسل، بیان کردند که طلبه باید بتواند مانند زنبور عسل، از دل متون مختلف، محتوا تولید کند. دکتر عبدلی با ذکر مثالی از یک دفاعیه پایان‌نامه، توانایی "استنطاق" متن را اینگونه توضیح دادند که پژوهشگر باید بتواند با خلاقیت خود، از دل متون، شاخصه‌ها و مفاهیم جدید را استخراج کند؛ حتی اگر آن شاخصه‌ها به طور صریح در متن ذکر نشده باشند. این یعنی "گفتگو با متن" و "به سخن وادار کردن متن" تا بتواند به سؤالاتی که از دل جامعه برخاسته است، پاسخ دهد. ایشان این توانمندی را برای طلبه سطح سه ضروری دانسته و انتظار نظریه‌پردازی را از طلبه سطح چهار داشتند.
نکته دوم مورد تأکید دکتر عبدلی، در رابطه با انواع دین‌شناسی بود. ایشان سه نوع دین‌شناسی را معرفی کردند:
- دین‌شناسی عوامانه: که در آن طلبه بدون تعمق، متون و روایات قرآن، کلام و فقه را به همان شیوه‌ای که عوام می‌خوانند، مطالعه می‌کند.
- دین‌شناسی مقلدانه: در این نوع دین‌شناسی، طلبه در باب دین و مباحث دینی، تنها به تقلید از نظرات دیگران می‌پردازد.
- دین‌شناسی استنادی (محققانه): دکتر عبدلی این نوع دین‌شناسی را مطلوب دانسته و بیان کردند که طلبه باید در مواجهه با دین، رویکردی محققانه و مستند داشته باشد؛ به این معنی که وقتی در مورد روایتی صحبت می‌کند، توانایی ارجاع به منابع مختلف را داشته باشد و حتی در صورت اختلاف نظر بین نرم‌افزارهای حدیثی، آن را تشخیص دهد.
ایشان با طرح سؤالی در مورد "الگوی سوم زن مسلمان" که توسط مقام معظم رهبری مطرح شده است، به اهمیت پژوهش عمیق و مستند در این زمینه اشاره کردند. دکتر عبدلی تأکید کردند که این الگو دارای مبانی و مؤلفه‌های خاص خود است و برای تبیین آن به مخاطب عام و حتی فصل سوم پایان‌نامه، نیاز به پژوهش استنادی است. ایشان همچنین مطرح کردند که در کنار الگوی سوم زن مسلمان، الگوی سوم مرد مسلمان نیز ضرورت دارد. ایشان با بیان مثالی از پژوهش‌های خود در مقطع دکترا، به اختلافات فقهی در میزان حدود و ثغور قوامیت مرد و نحوه تأثیرگذاری آن در شئونات مختلف زن اشاره کردند. وی بیان داشت که برخی فقها دامنه قوامیت مرد را بسیار تنگ و برخی دیگر آن را گسترده می‌دانند و این نشان‌دهنده نیاز به نگاه محققانه و دقیق در این مسائل است.
مدیریت مدرسه زینبیه به ادامه بحث "الگوی سوم زن مسلمان" پرداختند و به چالش‌هایی اشاره کردند که در مسیر تحقق این الگو وجود دارد. ایشان مطرح کردند که اگر همسر زنی، با رویکرد فقهی خود، حق حضور زن در اجتماع را محدود کند و به او اجازه فعالیت اجتماعی و منصب‌داری ندهد، چگونه می‌توان الگوی سوم زن را به طور کامل محقق ساخت؟ ایشان تأکید کردند که نگاه محققانه یعنی استقراء نظرات فقها، ارزیابی و نقد آنها، و ارائه یک نظر میانه. ایشان این موضوع را به عنوان یک پایان‌نامه خوب پیشنهاد دادند: "خوانش‌های متعدد فقهی از الگوی سوم مرد در تحقق عینی الگوی زن مسلمان در جامعه امروز." دکتر عبدلی با اشاره به تفاوت‌های جامعه امروز با گذشته و تغییر سبک زندگی، بیان کردند که جامعه غربی، شرایط اقتصادی و سبک زندگی متفاوتی داشت و در گذشته، یک مرد می‌توانست تمام زندگی را تأمین کند و الگوی همسرداری زن نیز متفاوت بود. اما اکنون که زن همپای مرد در جامعه فعالیت می‌کند، الگوی همسرداری نیز باید تغییر کند و الگوی سومی از مرد نیز مورد نیاز است. ایشان با استناد به فرمایش شهید مطهری، بر ضرورت به‌روز شدن دین متناسب با اقتضائات زمانه تأکید کردند و این مورد را یکی از مصادیق این به‌روزرسانی دانستند.
دکتر عبدلی بار دیگر بر اهمیت جامعیت و تخصص‌گرایی همراه با ژرف‌نگری تأکید کردند و از طلبه‌ها خواستند که این مفاهیم را صرفاً کلماتی زیبا نپندارند، بلکه در مسیر مطالعاتی خود به آنها عمل کنند. ایشان با ابراز دلسوزی از وضعیت فعلی حوزه و فشار کاری فراوان بر اساتید، بیان کردند که اگر هر طلبه وظایفی را که بر دوش اساتید است، بر عهده بگیرد، دیگر چنین فشاری بر اساتید وارد نخواهد شد. ایشان با ذکر مثالی از وضعیت جسمی و روحی خود، به ضرورت درک بیشتر از جانب دیگران اشاره کردند.
مدیریت مدرسه زینبیه، تفکر را وظیفه اول طلبه دانستند و تأکید کردند که تفکر در اخلاقیات و اجتماعیات، برای جامعه امروز ضروری است. ایشان نکته دوم را در بحث اخلاق طلبه عنوان کردند. دکتر عبدلی بیان کردند که طلبه‌ها همواره مورد توجه جامعه هستند و باید الگوی خوبی باشند. ایشان با اشاره به حدیث مکرر مقام معظم رهبری در مورد "تعظیم نفس" (کسی که می‌خواهد خودش را امام بر مردم قرار دهد، باید ابتدا خودش را تربیت کند)، از طلبه‌ها خواستند که اگر قرار است در طرح امین، خانواده یا به عنوان همسر طلبه، الگو باشند، به این نکته توجه کنند. ایشان با بیان گلایه‌ای که یکی از افراد متشخص در مورد پوشش چادر برخی از بانوان طلبه مطرح کرده بود ("چادر شده برای شما یک حاشیه امن که هر کاری می‌خواهید بکنید")، هشدار دادند که جامعه امروز نسبت به بانوان طلبه حساس است و باید به این آفت اخلاقی توجه شود. ایشان تأکید کردند که هر کس در قبال خودش، خدای خودش و طلبگی‌اش مسئول است و نباید به بهانه کوتاهی دیگران، از وظایف خود شانه خالی کند. ایشان با استناد به حدیث "من کان یؤمن بالله و..." بر اهمیت حفظ آبرو، هم به صورت فردی و هم صنفی و دینی تأکید کردند و از طلبه‌ها خواستند که علم دینی و تقوای فردی را در خود ایجاد کنند.
در بخش پایانی سخنرانی، مدیریت مدرسه زینبیه بر اهمیت کارآمدی اجتماعی طلبه در جامعه امروز تأکید کردند. ایشان اشاره داشتند که طلبه باید "طبیب دوّار" باشد و در عرصه‌های نوین پیش رو، نظیر متاورس، نسل ششم اینترنت و فضای مجازی، که جوانان ما در معرض نفوذ فلسفه‌های مدرن غربی قرار دارند، بنیان‌های اعتقادی جامعه را تقویت کند. ایشان تأکید کردند که باید هم از نظر علمی و هم عملی مجهز بود و به کارآمدی اجتماعی توجه داشت. دکتر عبدلی بیان کردند که اگر کارآمدی اجتماعی در جامعه اتفاق نیفتد، رسالت طلبگی کامل نشده است؛ چه در خانواده و چه در جامعه. ایشان با تأکید مجدد بر شرکت در طرح تربیت مربی زن و خانواده، از طلبه‌ها خواستند که خود را بی‌نیاز و عالم مطلق ندانند؛ زیرا این اولین نشانه نادانی است.
ایشان در پایان برای موفقیت طلبه‌ها دعا کرده و با ابراز تأسف از عدم نشاط لازم در بیانشان به دلیل فشار کاری و روحی، از تمایل قلبی خود برای ارائه درس و انتقال تجربیاتشان سخن گفتند. دکتر عبدلی با طرح یک پیشنهاد عملی برای طلبه‌های علاقه‌مند به پژوهش، سه حوزه تخصصی را برای مطالعه و نگارش پایان‌نامه معرفی کردند:
- الحاد جدید: ایشان تأکید کردند که با توجه به چالش‌های فکری جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها که دیگر سؤالشان درباره خداشناسی نیست، بلکه با انواع الحاد مواجه هستند، مطالعه کتاب‌های آقای شاکرین و آشنایی با مباحث جدید الحاد ضروری است.
- مباحث نوپدید جدید با روش‌های جدید اجتهادی: این حوزه شامل مسائل مستحدثه و نوظهور است که نیاز به رویکردهای اجتهادی نوین دارد.
- تفسیری خاص در حوزه خانواده و زنان: ایشان به عنوان مثال به الگوی سوم زن یا تیپ ایده‌آل زن در سه ساحت هویت فردی، خانوادگی و اجتماعی اشاره کردند که از ابعاد اخلاقی و قرآنی کمتر به آن پرداخته شده است و می‌تواند موضوع پژوهش و پایان‌نامه قرار گیرد.
دکتر عبدلی پیشنهاد دادند که در صورت موافقت طلبه‌ها، دوره‌هایی برگزار شود که اساتید در آن به صورت پرسش و پاسخ، این سیر مطالعاتی را پیش ببرند. ایشان توضیح دادند که این سیر مطالعاتی به این معناست که خود طلبه در منزل مطالعه کند و اساتید ماهانه به پرسش‌های او پاسخ دهند. ایشان مثالی از شورای زن و خانواده و بحث انواع ابعاد آن (کلامی، فقهی) زدند و بیان کردند که در چنین فضاهایی، فقیه باید بتواند حرف بزند و دیدگاه‌های مختلف را جمع‌بندی کند. ایشان همچنین با اشاره به یک نمونه عینی در جامعه (خرید موتورسیکلت‌های گران‌قیمت در حالی که مردم در وضعیت نامناسب اقتصادی هستند)، بر لزوم درک صحیح از نیازهای جامعه تأکید کردند.
