برگزاری نشست علمی با عنوان «فهم دین، روش ها و آسیب ها»

خانم علیزاده در ابتدای بحث به بیان تعریف فهم دین پرداخت و گفت: فهم دین به معنای کشف منطقی و هدفمند گزاره ها و آموزه های دینی از منابع معتبر است و مسئله فهم دین یکی از اولویت های معرفت و شناخت دین می باشد. به طور نمونه آیه «قل هو الله احد»، یک گزاره دینی است که بر اساس آن می توان بسیاری از مباحث دین را کشف کرد. مراد از منبع معتبر در این تعریف، قرآن کریم و روایات می باشد. قرآن محتوای اصلی منابع ما می باشد که حتی کلمه ای از آن تغییر نکرده است. البته روایات ممکن است دچار تحرف و یا تضعیف شوند. دین اسلام متن محور است و تمام مباحث باید از متن محوری قرآن استخراج شود مباحثی مانند اخلاق، فلسفه، فقه و اصول، ادبیات عرب و ... و این علوم رابطه مستقیمی با قرآن دارند.

ایشان در ادامه به بیان ویژگی های ممتاز قرآن برای فهم دین پرداخت و بیان کرد:

1.      آسانی بیان: یکی از ویژگی های قرآن رساندن مقاصد کلام به مخاطبین به صورت روان است. مفاهیم قرآن، ساده و قابل فهم برای همه افراد می باشد. اینگونه نیست که فقط گروهی از مردم آن را درک کنند. در عصر نزول پیامبر اکرم قرآن را برای مردم تلاوت می کردند، آنها آیات را می فهمیدند و درک می کردند و همین نشان دهنده آسانی مفاهیم قرآن است. « وَلَقَد يَسَّرنَا ٱلقُرءَانَ لِلذِّكرِ فَهَل مِن مُّدَّكِر»

2.      فصاحت و بلاغت کلام: فصاحت کلام به معنای صرف، فهماندن نیست، بلکه فهماندن با شیوه رسا است. نزول قرآن به زبان عربی این ویژگی را دارد، زیرا که زبان عربی تنها زبانی است که ظرفیت عظیمی دارد، دایره لغات آن بسیار است دارای 14 صیغه است که در سایر زبان ها فقط 6  صیغه داریم. «إنا جعلناه قرءآنا عربیا لعلکم تعقلون»

سوالی که مطرح می شود این است: آیا با این دو ویژگی زبان قرآن کریم، زبان عرف عام است یا خاص؟ در پاسخ می گوییم: قرآن کریم از چهار جهت با متون دیگر متفاوت است:1- از جهت صدور: قرآن کریم متنی الهی است. 2- از جهت هدف: که تمام عبارات و حتی داستانهای آن در جهت هدایت است. 3- از جهت زمان: فراتاریخی است.4- از جهت قالب و محتوا: فصاحت و بلاغت بی نظیری دارد. بنابراین می توان گفت زبان قرآن زبان عرف است و  قابل  فهم می باشد. زیرا بیان آیات آشکار است: «بلسان عربی مبین» همه مردم مخاطب قرآن قرار گرفته اند: «انزل فیه القرآن هدی للناس»، هماوردی قرآن از همه مردم: «قل لئن اجتمعت الإنس و الجن علی أن یأتو بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله»

در ادامه مباحث سرکار خانم مدرسی راد به بیان ویژگی های زبان قرآن کریم پرداخت و گفت:  

1-انتفاع همگانی: هر فردی با توجه به ظرفیت خودش از آیات قرآن بهره می برد، هم افراد عادی، هم افراد دانشمند و ...

2-آمیختگی موضوعات: قرآن موضوعات مختلف را بدون اینکه با یکدیگر تناقض یا تضاد داشته باشند بیان کرده هم در قالب تاریخ هم در قالب داستان و ....

3-زبان ذو اضلاع: در قرآن تشویق، تنبیه، تربیت و ... همه درکنار یکدیگر قرارمی گیرند.

4-معارف فرا عرفی: این کتاب زبان عرف عام به تمام معنا نیست هم مردم عادی از آن بهره می برند. و آخرین ویژگی، جهانی بودن و جاودانگی قرآن است.

ایشان در ادامه اذعان کرد: زبان قرآن زبانی است که علاوه بر سلسله قواعد زبانی و بیانی مشترک در همه زبانها (مراد استعمالی)  که در فهم زبان شناسی استفاده می شود به چیزهای دیگری نیز نیاز دارد. انسان با کمترین سواد می تواند به مراد استعمالی قرآن برسد. به بیان علامه طباطبایی (ره)  اختلاف مفسران در معنای لفظی و عرفی کلام نیست، بلکه در تشخیص مصداق و مراد جدی متکلم است. در واقع برخی مفسران در انتخاب روش تفسیری نادرست یا در اجرای آن دچار خطا شده و در فهم آیات قرآن کریم سوء برداشت دارند. برای فهم قرآن به عنوان فهم دین باید علاوه بر قواعد زبان شناسی به سبک خاص و شیوه بیان متن نیاز است تا به مراد اصلی خدا برسیم.

 در ادامه دکتر علیزاده تاکید کرد:  زبان قرآن انواعی دارد که در ذیل به آن اشاره می شود:  

1-زبان حقیقی: لفظ و کلمه در معنای موضوع له خودشان بکار روند.

2-زبان مجازی: لفظ و کلمه در معنای موضوع له خودشان بکار نرفته است.

3-زبان کنایه ای: برای فصاحت و بلاغت برخی مفاهیم را در زبان کنایه  مطرح کرده است. مانند: بیان امتناع ورود کفار به بهشت به رد شدن شتر از سوزن

4-زبان استعاره: برای مثال رابطه زن و شوهر را به لباس تشبیه کرده: شما لباس زنان و زنان لباس مردان هستند.

5-زبان اسطوره ای: در قرآن این زبان را نداریم، البته برخی از دانشمندان تصور می کنند که داستان های قرآن سمبلیک و اسطوره ای هستند مانند داستان حضرت نوح، که جنبه تخیلی و سرگرمی دارند. که خود قرآن این بیان را رد کرده است: «قال اساطیر الاولین»

6-زبان تمثیلی: که برای دریافت فهم بهتر و عمیق قرآن از آن استفاده شده است. مانند مشکات نور

«فقلنا لهم کونو قرده خاسئین»، قرآن برای پند و اندرز مطالب را درقالب داستان بیان کرده است. در اینجا لازم نیست که حتما آن افراد به شکل بوزینه دربیایند همین مقدار که صفت آنها را داشته باشند کافی است.

سوالی که در اینجا مطرح می شود: آیا استفاده از زبان رمزی یا تمثیلی در قرآن کریم با عمومی بودن فهم قرآن کریم در تعارض نیست؟

در پاسخ به این سوال از سخن امام صادق علیه السلام استفاده می شود و می توان گفت: کتاب خداوند بر چهار چیز است: عبارت، اشاره، لطایف و حقایق. عبارت برای عامه مردم است، اشاره برای خواص، لطایف برای اولیاء و حقایق برای انبیا.

 در خاتمه روش های تفسیری قرآن کریم را بیان کردند:

1- روش قرآن به قرآن

2-روش روایی: سند روایات باید صحیح باشند و با قرآن مغایر نباشند.

3-روش عرفانی: نباید الفاظ و عبارات قرآن را نابود کنند بلکه تفسیرشان بر اساس الفاظ قران باشد.

4-روش علمی: در این روش علم را پایه و اساس قرار داده و قرآن را طبق آن تفسیر می کنند برای مثال به روش علمی شیطان را انکار کرده و گفته اند شیطان همان میکروب است.

5-روش فلسفی: ممکن است افراط یا تفریط داشته باشد.

6-روش التقاطی (هرمنوتیک): هرمنوتیک یکی از روشهای مرسوم فلسفه غرب است که با تلاش شلایرماخر برای حفظ ماهیت دین مسیحی مطرح شد.

7-هرمنوتیک روشی: مولف محور و در پی کشف مراد مولف است و از سازوکار قواعد ادبی در کشف مراد مولف استفاده می شود.

8-هرمنوتیک فلسفی: مفسر محور است و در پی کشف مراد مولف نیست بلکه به دنبال تلفیق افق معنای متن با دیدگاه مفسر است.  در روش مفسر محور نظر مولف مهم نیست، مهم این است که مفسر از آن چه می فهمد که در نتیجه متن دچار تکثر گرایی می شود.