برگزاری کرسی علمی ترویجی

خانم علیزاده دبیر علمی جلسه در ابتدای بحث گفت: الهی یا بشری بودن متن قرآن کریم توجه دین پژوهان را به خود جلب کرده است. هر یک از آنان دیدگاه خود را در این باره به بخشی از آیات قرآن کریم مستند می‌کنند. یک دیدگاه متن و الفاظ قرآن کریم را الهی می داند و یک دیدگاه مخالف آن است و می گویند خود پیاکبر اکرم (صلی الله علیه و آله  سلم) الفاظ را در اختیار مسلمانان قرار داده است. این دیدگاه آثار و پیامدهای بسیاری دارد. زیرا برخی از کفار، متن الهی را قبول نداشتند و ایمان نداشتند تا الهی بودن متن قرآن را بپذیرند. در عصر حاضر نیز برخی از متکلمان معتقدند، این الفاظ از جانب پیامبر می باشد و قداست  و معجزه  بودن قرآن را به چالش کشیده اند. الهی بودن لفظ معنا و لفظ برای قرآن در زمان نزول مطرح بوده و همچنین در قرن چهارم نیز مطرح بود و امروزه نواندیشان با تکیه بر غرب دیدگاه بشری  بودن قرآن را مطرح می کنند. در این جلسه به دنبال  کشف دیدگاه قرآن کریم می باشیم.

در ادامه استاد ارائه دهنده جناب آقای امامی دانالو بیان کرد: در ابتدا باید دو اصطلاح بشری بودن و الهی بودن  توضیح داده شود. در دنیای امروز که همه چیز مخلوق خداوند متعال است، منظور از الهی بودن این می باشد که خداوند لفظ و معنا را مشخص و انتخاب کرده است. اما در بشری بودن آیا پیامبر از طرف خداوند مامور بوده است که الفاظ را به انسان ها منتقل کند. هر دو دیدگاه الهی بودن یا بشری بودن متن قرآن کریم برای اثبات ادعای خود شواهدی از آیات قرآن کریم ارائه می کنند. به طور نمونه در دیدگاه الهی بودن از آیه 186 سوره بقره استفاده می کنند: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُون‏» یا در سوره حجر آیه 49 «نَبِّئْ عِبادي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحيم» خداوند متعال از ضمیر متکلم وحده صحبت کرده است؛ یعنی این آیات الهی بودن متن قرآن را نشان می دهند.  اما یکسری آیات وجود دارد که دال بر بشری بودن قرآن کریم می باشد. مانند: «بسم الله الرحمن الرحیم» که خداوند مخاطب قرار گرفته است. یا آیاتی از قران کریم وجود دارد که آیات از زبان فرشتگان  سخن می گوید. مانند سوره مریم آیه «و ما بَيْنَ ذلِكَ وَ ما كانَ رَبُّكَ نَسِيًّا». بنابراین باید به دنبال قرینه سوم ارتباط معنا، باشیم. ارتباط ارکانی دارد که عبارت است از: فرستنده، گیرنده، متن، محیط و فضای تولید متن، محیط و فضای دریافت متن، آموزه های ذهنی فرستنده و آموزه های ذهنی گیرنده. که همة این ارکان فرآیندی را تولید می‌کنند. فرآیند ارتباط دارای یک متن، فرستنده و گیرنده می باشد. گیرنده در فهم متن خیلی تاثیرگذار می‌باشد . در تحیلی فرآیند معنا؛ آیه‌ای از قرآن وجود دارد. «فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً * قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانيهُ إِلاَّ الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً» مکان ملاقات حضرت موسی علیه السلام با حضرت خضر علیه السلام را اشاره می کند که جوانی همراه حضرت موسی علیه السلام بود. جوان فقط از زنده شدن ماهی تعجب کرده است در حالی که حضرت موسی پی به مکان ملاقات برد. بنابراین گیرنده در فهم معنا تاثیرگذار می باشد. یا در مورد نزول تدریجی قرآن کریم «وَ قالَ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتيلا» (فرقان/ 32) که کافران سوال کردند، چرا قرآن جُمْلَةً واحِدَةً نازل نمی شود؟ در پاسخ به آن ها گفته شده است که قرآن در اثر وقایع تاریخی، تدریجی نازل شده است. واکنش مخاطبان به پیام، در یک گفت و گو، خود آنها را نیز در موقعیت ارسال کننده پیام قرار می‌دهد و با در نظر گرفتن اصل حکمت و هدایت برای اطلاع از اصول مذکور، عدم تصحیح برداشت مخاطبان سبب گمراهی آنان و عدم تحقق هدف ارسال پیامبران می‌شود. بدین روی یا اشتباهی به وجود نیامده یا با ادامة ارتباط از طریق خود متن، از میان رفته است یا شخص پیامبر اکرم آن را تصحیح کرده اند و به هر روی، تعبیرات غیرمنطبق با مقصود فرستنده باید به نوعی تصحیح شود. شواهدی را می توان از متن قرآن کریم ارائه داد که اگر مخاطبان از پیام برداشت ناهمگون با مقصود فرستنده داشتند آن تعبیر با استمرار ارتباط تغییر کرده و با مقصود فرستنده منطبق شده است.

در ادامه استاد منتقد جناب آقای دکتر مومنی گفتند:  این مقاله نقاط قوت  بسیاری دارد از جمله، به روز بودن موضوع همچنین یک بحث میان رشته نیز می باشد ولی می توان چند نکته را برای بهتر شدن مباحث بیان کرد از جمله:

1- ضرورت استفاده از رویکرد زبان شناختی چه امتیازی نسبت به سایر رویکردها دارد.

2- بیان مسأله به خوبی تبیین نشده است.

3- در این مقاله بیشتر انتقال معنا می باشد تا ساخت معنا، در حالی که در عنوان؛ ساخت معنا، ذکر شده است.

4- در کلیدواژه ها، معناشناسی را مطرح کرده اید و معناشناسی دو کاربرد دارد: اول، معنای لفظ بدست می‌آید دوم، ارتباطی به انتقال معنا ندارد و بیشتر ارتباط شناسی مطرح شده است تا معنا شناسی.

5-  در مباحث مطرح شده از تدریجی بودن قرآن مطالبی را بیان نموده‌اید و نزول دفعی قرآن کریم را بیان نکردید در حالی می‌دانیم سوره قدر یا سوره انفال به صورت دفعی نازل شده است.

6- در این مقاله فقط برخی از آیات را تحلیل کرده اید و ملاک شما برای انتخاب این آیات چه بوده است؟

 آقای ذکتر امامی (استادیار پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی) در ادامه به  جواب ایرادات استاد منتقد پرداخت و گفت:  اگر ضرورت بحث به خوبی بیان نشده است به این دلیل است که حجم یک مقاله چون محدود است نمی‌توان بیشتر از این حد به این مطالب پرداخت. معناشناسی مرتبط می شود به معناشناسی و ارتباط شناسی و یکی از شاخه‌های زبان شناختی می باشد و با یکدیگر رابطه عموم خصوص مطلق دارند و در این مقاله سعی شده است یک روش علمی را مشخص کرده و طبق آن فرآیند مقاله را به اتمام برسانیم و در ادامه بیان کردند که نزول دفعی قرآن را قبول ندارند و استناد به آیه «وَ قالَ الَّذينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتيلا» (فرقان/ 32) کردند.

در خاتمه دبیر علمی جلسه سرکار خانم دکتر علیزاده (استاد حوزه و دانشگاه) به جمع بندی مطالب پرداخت و گفت: با توجه به گفت و گویی که در آیات قرآن کریم میان فرستنده و گیرندگان شکل گرفته است درباره موضوع پژوهش می‌توان گیرندگان را به دو گروه قائلان به « الهی بودن» و قائلان به «بشری بودن» متن قرآن تقسیم کرد. قرآن کریم پس از گزارش سخن قائلان به بشری بودن آن را رد و نقد کرده است. اما دیدگاه الهی بودن را رد ننموده است. بدین روی می‌توان با روش ارتباط شناسی اطمینان حاصل کرد که متن قرآن کریم از نگاه خود تولید کننده متن قرآن کریم کاملاً الهی است. و در ادامه به سوالات طلاب پاسخ داده شد.