برگزاری نشست علمی- پژوهشی با عنوان «اصول و روش های فهم آیات قران با تاکید بر تفسیر نور»

دکتر متوسل در ابتدای بحث خود گفت: در حوزه های علمیه توجه به تفسیر، تدبر و فهم قرآن کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به مباحث تخصصی مانند فقه و اصول بیش از معارف قرآن پرداخته شده است. در صورتی که اگر شناخت از معارف که اصل دین است، به نحو اکمل صورت پذیرد شناخت و توجه به مباحث دیگر نیز به دنبال می آید. یکی از آسیب هایی که متوجه طلاب فارغ التحصیل است عدم آشنایی  با قرآن و معارف آن است و نمی توانند به نحو درست از آن استفاده کنند چه رسد به اینکه بخواهند به دیگران آموزش دهند. قرآن می گوید: «خذ الکتاب بالقوه» قرآن را با قوت و تلاش بگیرید.

استاد دانشگاه تهران در ادامه به بیان اصول فهم  قرآن پرداخت و اذعان کرد:

اصل اول: قرآن کتاب تاریخی، داستانی، علوم طبیعی، کتاب طب و ... نیست. بلکه کتابی است برای هدایت بندگان، واژه هایی در قرآن وجود دارد که بیانگر نقش هدایتی قرآن است: «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین» بنابراین اولین اصل این است که از آیات قرآن برداشتهایی داشته باشیم که در جهت هدایت و ارشاد مردم باشد.

برای نمونه می توان گفت که قرآن اشاراتی به علوم طبیعی دارد مثل نگاه به شتر، اما این بدان معنا نیست که تمام آنچه مربوط به این حیوان است در قرآن آمده باشد. اگر هدف از رجوع به قرآن کسب هدایت خود و جامعه باشد باید همه چیز را هدایتی نگاه کرد. قرآن به جنبه های هدایتی می پردازد نه به حواشی.

اصل دوم: مخاطب قرآن عموم مردم هستند نه اقشار خاصی مانند پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، دانشمندان و ... اگر قرآن را پیامبر و اهل بیت علیهم السلام متوجه می شدند پس چرا رجوع به قرآن بسیار سفارش شده است؟ بنابراین مخاطب قرآن همه افراد هستند البته مراتب درک افراد از قرآن متفاوت هست و هر شخصی نسبت به آمادگی ذهنی که دارد از قرآن درک بهتری دارد و نیز بالاترین رتبه درک را پیامبر و اهل بیت علیهم السلام دارند.

اصل سوم: یک اصطلاح در حوزه رایج است که می گوید: قرآن قطعی الصدور و ظنی الدلاله است و روایات ظنی الصدور و قطعی الدلاله هستند. این محل بحث می باشد. به چه دلیل این حرف گفته می شود. آنچه مسلم است قرآن بر روایت برتری دارد. در مورد قرآن، نص داریم که تحریف نشده است. اما در مورد روایات جز برخی روایات متواتر، دلیل قطعی برای صدور آنها نداریم و ظنی الصدور هستند. قرآن ثقل اکبر و روایات ثقل اصغر هست.

قرآن و روایات دو کفه هستند که هم وزن یکدیگر نیستند از آن جهت که قرآن قطعی الصدور است و روایات ظنی الصدور قرآن کلام خدا است و روایات کلام مخلوق خدا. پس قرآن مقدم و مرجح نسبت به روایات هستند قرآن ثقل اکبر وروایات ثقل اصغر هستند.

آقای متوسل خاطر نشان کرد: تفاسیر اقسام و انواعی دارد، مانند تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر موضوعی، تفسیر عقلی، تفسیر روایی، تفسیر ادبی و ... .

در ادامه به نحوه تدوین و سیر نگارش تفسیر نور اشاره کرد و گفت: آقای قرائتی از ده سال قبل از انقلاب کار تبلیغی خود را آغاز کرد و به اکثر شهرهای کشور سفر کرده است. سبک و سیاق تبلیغ ایشان نیز با دیگر مبلغین فرق داشته. ایشان چون مخاطبش جوان بوده از ابزار مناسب آموزشی آن زمان مانند تخته سیاه و شیوه معلمی استفاده کرد. در سال 57 به پیشنهاد استاد مطهری و با اجازه امام ره وارد تلویزیون می شود و به همان سبک و سیاق به کار تبلیغی خود ادامه داد و در کنار آن با چند نفر از دوستان وارد بحث تفسیری می شوند. در این سیر نکاتی که از تفاسیر دیگر می دیدند یادداشت می کردند و نکاتی نیز به ذهن خودشان می رسید و می نوشتند. این نکات را به آیت الله مکارم شیرازی عرضه می کردند تا در نهایت آیت الله مکارم ایشان را به عضو نویسندگان تفسیر نمونه دعوت کرد. و از اعضای فعال نویسندگان تفسیر نمونه قرار گرفتند. بعد از ده سال ایشان مباحث تفسیری را که برگرفته از تفسیر نمونه بود در رادیو بیان می کردند و نکات جدیدتری را به آن اضافه می نمودند. و این پایه‌ی نگارش تفسیر نور شد و همه مطالبی که با عنوان آیین وحی در رادیو پخش می شد پیش نویس تفسیر نور شد. و سال 74 اولین جلد های تفسیر نور به چاپ رسید. و در سال 76 کتاب نمونه سال در رشته علوم قرآنی شد.

 وی تاکید کرد: تفسیر نور شیوه ابتکاری داشت که در تفاسیر شیعه سابقه نداشت. در این تفسیر سبک این بود که در دو بخش به نکات و پیام ها پرداخته است. پیام یعنی اینکه از این آیه چه درسی برای زندگی امروز می توان گرفت. آن هم نه فقط شیعیان بلکه برای تمام انسانها. در این تفسیر جملات کوتاه و در حد یک سطر و یا دو سطر هستند. تفسیر نور ویژگی های نیز دارد از جمله:

1. لغات ثقیل و سخت آیات معنا شده، و در ادامه ریشه و ترجمه آن بیان شده است؛2. این تفسیر شأن نزول آیات را نیز بیان می کند؛ 3. سعی شده در بخش نکات، آیات دیگر که متناسب با همان نکته است نیز بیان شود. 4. روایاتی که در فهم آیات نقش دارند و کمک می کنند ذکر شده است. و اگر آیه به توضیخ نیاز داشته باشد آن را بیان می کند5.  مستندات پیام ها  نیز ذکر شده است.

در خاتمه  اقای متوسل به بیان چند مثال از آیات قرآن با تاکید بر تفسیر نور پرداخت و گفت:  در ماجرای داستان حضرت یوسف، 800 نکته و پیام بیان شده است. برادران یوسف چگونه با پدر خود صحبت می کنند که یوسف را از خودش دور کند؟ از منطق نیاز بچه به بازی، در اینجا حضرت یعقوب نتوانست چیزی بگوید. نکته: جوانان امروز را با بازی از خانواده ها جدا کرده اند مثل اینکه یک بازی فوتبال تماشاگرانش میلیاردی می شود.

داستان حضرت ابراهیم، که به سرپرست خود که در جایگاه پدرش است می گوید: «اذ قال لابیه و قومه ماهذه التماثیل ...» این بتهایی که شما در مقابل آن خضوع می کنید چیست؟ تفاسیر دیگر بیشتر به شرح آن می پردازند. اما در تفسیر نور نکات مهمی در این باب آمده است که: 1. در نهی از منکر شرط سنی وجود ندارد. فقط بزرگتر نباید امر به معروف کند. 2. در نهی از منکر از نزدیکان خود شروع کنید اول خانواده و بعد قوم. 3. در نهی از منکر تعداد شرط نیست. حضرت ابراهیم یک نفر بود و قومش هزار نفر، 4. در نهی از منکر به منکرات بزرگ توجه کنید در میان قوم منکرات زیادی وجود داشت اما حضرت ابراهیم به شرک آن ها پرداخت. 5 نکته آخر امر به معروف را به شکل سوالی مطرح کنید.