برگزاری دومین نشست از دوره مهارت افزایی مدرسه تابستانه زن، خانواده و جنسیت

حجت الاسلام و المسلمین متوسل در ابتدای بحث به تعریف هرمنوتیک پرداخت و گفت: هرمنوتیک به مفهوم کلی، روش تفسیر یک متن می باشد و بیشترین این بحث از لحاظ تاریخی به مسیحیان و روشی که از تفسیر انجیل داشتند باز می گردد، و در چند دهه اخیر روشنفکران اسلامی، مصری، پاکستانی و غیره می خواهند دو رویکرد را در تفسیر قرآن وارد کنند: 1. کار مفسر کشف مراد متکلم و گوینده است حال هر متنی باشد قرآن یا روایت باید تلاش کنیم تا مراد متکلم را  بفهمیم. در سنت اصیل دینی وظیفه متکلم،کشف مراد گوینده می باشد اما در هرمنوتیک دو چیز اضافه شده است که در مراد متکلم تاثیرگذار است: 1- فضای تاریخی حاکم بر متن، اینکه متن در چه زمانی، مکانی و چه شرایطی از جنبه‌ی تاریخی نازل شده است که همان شأن نزول می باشد و این فضای حاکم در فهم متن تاثیرگذار است .2- فضای حاکم بر مفسر؛ به این معنا که مفسر از این متن در شرایط فعلی چه مطلبی را می فهمد جدا از اینکه مراد متکلم چه بوده است و حال که 1400 سال از عصر نزول قرآن گذشته است و شرایط که بر سیاست، اجتماع و فرهنگ که در جامعه حاکم است، مفسر را مجبور می کند تا چیزی که خود از قرآن می فهمد را برداشت کند.

در ادامه استاد دانشگاه تهران بیان کرد: در رویکرد هرمنوتیکی مفسر به خود اجازه می دهد فضای تاریخی در فهم متکلم تاثیر گذارد، در نتیجه در طول تاریخ بزرگان، مفسران و عالمان از تفسیر به رأی که همان رویکرد هرمنوتیکی است فرار می کردند. زیرا در روش هرمنوتیکی مفسر بر اساس پیش فرض‌های خود، قرآن را تفسیر می کند یعنی آگاهی ها و اطلاعات و پیش فرض های هر انسانی در رویکرد هرمنوتیکی تاثیرگذار است و مفسر می تواند هر تفسیری را از قرآن ارائه دهد بدون هیچ ملاک و معیاری. یعنی هر مخاطبی بر اساس فهم خود و فضای حاکم خود از متن، معنا را درک می کند و به متکلم نسبت می دهد. و این از پیامدها و تبعات رویکرد هرمنوتیکی می باشد.

در ادامه به توضیح مثالی پرداخت و تاکید کرد: آیاتی از قرآن کریم در مورد بحث ارث، دیه، طلاق و تعدد زوجات وجود داردکه بین زن و مرد مطرح می شود. در رویکرد هرمنوتیکی نسبت به این آیات، مفسر می گوید فضای حاکم بر این آیات چیست؟ در عصر جاهلیت به زن ارث تعلق نمی گرفت و تعدد زوجات حدّ و حصری نداشت، این آیات آمده اند تا ظلمی که در حق زن شده است، برطرف کند و حقوق زن را به رسمیت بشناسد، روح  حاکم بر این آیات در آن زمان این بوده است که کرامت زن حفظ شود و عدالت بین زن و مرد رعایت شود و در حال حاضر نیز باید عدالت را حفظ کنیم، و لازمه اش این است که زن و مرد را یکسان بدانیم و اقتضای عدالت، برقراری تساوی ارث بین زن و مرد و نفی تعدد زوجات و نفی طلاق به دست مرد می باشد. یعنی در این رویکرد هرمنوتیکی مفسر از فضای نزول آیه بر اساس فهم خود در زمان حاضر تفسیر به رای می کند. و نگاه هرمنوتیکی را بزرگانی مانند علامه طباطبایی، مصباح یزدی و شاگردانشان قبول نمی کنند زیرا معتقدند این نگاه روشنفکرانه مبنایی ندارد.

در ادامه به روش صحیح تفسیر قرآن اشاره کرد و گفت: یکی از اصولی که در برداشت آیات و روایات مغفول مانده است، رجوع به محکمات است. یکی از اصولی که قرآن تأکید کرده است این است که در رابطه با آیات متشابه مانند آیات ارث، زن و خانواده که نمی توانیم مراد خداوند را درک کنیم رجوع به آیات محکم است. چون عدم رجوع به آیات محکم باعث فتنه می شود. زیرا آیات محکم می گوید که مردان حق مدیریت خانه و خانواده را دارند و نیاز مجموعه را برآورده می کنند تا مجموعه به نحو احسن کار خود را انجام دهد و مدیر حق تحکّم و زورگویی به خانواده را ندارد. بنابراین در آیات متشابه باید به آیات محکم رجوع کنیم.

آقای متوسل خاطر نشان کرد: در باب تفسیر آیات و روایات سه روش وجود دارد: 1- روایات که از لحاظ سند و متن درست نیستند و قابل قبول نمی باشند، نمی توان به آن ها رجوع کرد و اگر هم درست باشد در مورد شخص و مورد خاصی بوده است. 2- خداوند متعال در آفرینش و در قیامت هیچ تفاوتی بین زنان و مردان قائل نشده است زیرا زن و مرد از یک نفس واحده می باشند و هیچ برتری و تمایزی بین آنان نیست. آقای جوادی املی می گوید : ارزش انسان ها به روح آن هاست به به جسم آن ها. زیرا روح انسانی که خداوند متعال عطا کرده است  «خلقناکم من نفس واحده»  تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و این جسم آن هاست که تفاوت دارد. و در قیامت که تمامی آیات جزا و پاداش الهی را مطرح می کند هیچ تمایزی بین زن و مرد قائل نشده است. پس اگر دقت کنیم چه در آفرینش، چه در قیامت، تفاوتی بین آن دو وجود ندارد. اما در نقش دنیایی زن و مرد تفاوت وجود دارد. پس هرکدام احکام خاص خود را دارند. خداوند نقش فرزندآوری و تربیت فرزند را بر عهده زنان قرار داده و مسولیت اصلی مردان نیز برآوردن نیازهای خانواده است که این موارد امتیازی محسوب نمی شود، بلکه هرکدام باید مسولیت خود را به نحو احسن انجام دهند . 3- اصل محکم قرآن این است که می فرماید : «إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ أَتقاكُم » یکی از مهترین ارزش دینی بعد از ایمان به خداوند تقوا می باشد و هیچ تمایزی بین زن و مرد نیست و گرامی ترین انسان ها نزد خداوند کسی است که با تقواتر باشد. در قرآن کریم دو الگوی مرد (حضرت ابراهیم  علیه السلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم) و دو الگوی زن نمونه (حضرت مریم و آسیه) معرفی شده‍‌اند و قرآن می فرماید: تمامی این افراد الگو هستند برای انسان ها. و این آیات نشان می دهد در کنار ارزش انسانی، ارزش دینی هم تفاوتی بین زن و مرد قائل نشده است. و اگر تفاوتی وجود دارد مربوط به نقش ها و مسولیت‌هاست که متناسب با مسئولیت ها تکلیف از آن ها خواسته می شود. و این تفاوت ها بدین جهت است که محیط خانواده به هرج و مرج کشیده نشود.

در خاتمه آقای متوسل بیان کرد: در بحث آیات قرآنی مربوط به زن و خانواده باید چند اصل را رعایت کنیم :1- سراغ روشنفکران که تفسیر به رأی می کنند و هر چیزی را به قرآن نسبت می دهند و از آیات قرآن سوء استفاده می کنند نرویم و از آن ها دوری کنیم . 2- اصل در مورد آیات متشابه ای که در قرآن وجود دارد این است که به آیات محکم رجوع کنیم 3- ارزش های انسانی مانند: نوع دوستی و همدلی و ارزش های الهی مانند قناعت، تواضع و ... هیچ تفاوتی بین زنان و مردان وجود ندارد. زیرا خدایی که انسان را آفریده است در بعد روحانی تفاوتی برای زن و مرد قائل نشده است و همچنین در قیامت که مبنای پاداش و کیفر است هیچ تفاوتی برای زن و مرد وجود ندارد و این نگاه هرمنوتیکی که وجود دارد به دلیل رجوع به آیات متشابه است نه محکمات قرآن.