برگزاری نشست علمی – پژوهشی

آقای باقی زاده در ابتدای بحث به تعریف تربیت عقلانی پرداخت و گفت : تربیت عقلانی یعنی ایجاد شرایط مناسب برای پرورش تفکر انسان و همچنین مجموعه تدابیر و اعمالی که به طور منظم و سازمان یافته موجبات رشد انسان را در وجه نظری و عملی در جهت رسیدن به هدف های مطلوب فراهم می کند.هدف از تربیت عقلانی این می باشد که اگر عقل تربیت پیدا کند ما را به اهداف خاصی می رساند از جمله: 1- پرورش عقلانی: یعنی قوه عقل فهمانی نسبت به جایگاه خود در عالم هستی 2- تقویت: قوه تحلیل برای رابطه انسان با سایر موجودات 3- هدایت عقل: که در واقع عقل به سوی ایمان هدایت می شود به طوری که عقل و ایمان منطبق بر یکدیگر می باشند. و در حقیقت هدایت انسان در گرو تربیت عقلانی می باشد که انسان در سایه تربیت عقلانی به قرب الهی نائل می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کسی اگر تعقل نکند رستگار نمی شود، کسی که دانش ندارد تعقل نمی کند، آنکه می فهمد بزرگوار خواهد شد». شهید مطهری می فرماید: انسان باید عقل را به استقلال حاکم کند عقلش وابسته به هوی و هوس نباشد و دارای قدرت نقد بوده و مسایل را تجزیه و تحلیل کند.

در ادامه استاد حوزه خاطرنشان کرد، اصول عقلانی از منظر شهید مطهری به چند دسته قابل تقسیم می باشد:

1- اخلاقی و عاطفی؛ شهید مطهری بزرگترین عامل و مانع رشد و تربیت عقلانی را در تبعیت از نفس اماره تبیین می نماید و می گوید: بالاترین دشمن عقل نفس اماره است. ایشان معتقد است در هر مسئله ای تا انسان خود را از شر اغراض بی طرف نکند نمی تواند صحیح فکر کند یعنی عقل در محیطی می تواند درست عمل کند که هوای نفس در کار نباشد.

2- کنترل عشق و محبت: شهید مطهری معتقد است محبت افراطی می‌تواند نقش حواس را در درک معقولات ضعیف کند و همچنین واقعیت را مطابق ذهن بیمار تبیین نماید. ایشان موید این مطلب را حدیثی از امیرالمومنین علیه السلام می داند که می فرماید: هر کس به چیزی محبتی مفرط پیدا کند چشم وی کور و قلب وی بیمار می شود.

3- دوری از صفات رذیله: شهید مطهری هر وقت نکوهیده ای را که موجبات نزول مرتبه انسانی شود را مانع رشد عقل و موجب تاریکی روح و تیرگی دل بیان می‌کند صفاتی مانند طمع، حسد، خودپسندی، تنبلی و سستی همگی مانع تربیت عقلانی است .

4- قبول کردن حق و عدم ستیز با آن. شهید مطهری می گوید: ستیزه گری یعنی اینکه آدمی حقیقت را درک کند و در عین حال با آن مخالفت کند. ایشان ابوجهل را مثال می‌زند و می‌گوید وی علیرغم اینکه می دانست پیامبر در دعوت نبوت، راستگو است و به بالاترین ارزش های انسانی رسیده و در صورت متابعت از دستوراتش به غایت سعادت خواهد رسید ولی ایمان نیاورد.

 5- شتاب نکردن در قضاوت: ایشان شتاب در قضاوت را حاصل عدم تامل فکری می داند که خود از موانع رشد عقل و تربیت عقلانی است.

6- تفکر:  شهید مطهری شرط اساسی تسلط آدمی بر سرنوشت خود و جامعه را در تفکر می داند و تفکر را چیزی نظیر محاسبه نفس می دانند یعنی آدمی باید فرصتی برای خودش ایجاد کند در آن زمان اتصال به بیرون را قطع کند و به ارزیابی درون خود بپردازد ایشان تفکر در انتخاب دانش کتاب معاشرت با دوستان و اتخاذ هر تصمیمی را شرط عقلانی در نظر می گیرد که خود باعث تربیت عقلانی می باشد. شهید مطهری فقر فکری را بستری مناسب برای زایش انواع آلودگی ها و سرکشی ها معرفی می کند و در تایید آن از حدیث پیامبر اکرم شاهد می آورد که رسول خدا صلی الله فرمود من از فقر بر امتم  هراسان و نگران نیستم ولی اگر دچار فقر تدبیر، فکر و عقل بشوند آن زمان است که امت من در خطر خواهد بود.

در خاتمه وی گفت: از نظر شهید مطهری اصول دیگری در تربیت عقلانی انسان موثر است مانند اصول فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که شرایط مانند فرهنگ و جبر حاکم بر جامعه و عدم تقلیدووابستگی نداشتن به عادات اجتماعی و مرعوب شخصیت های بزرگ نشدن تاثیر بسزایی در رشد عقلانی انسان خواهد داشت.