برگزاری کارگاه آینده پژوهی

حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر رحمتی در ابتدای بحث خود از طلاب شرکت کننده در خصوص میزان تحصیلات و آشنایی آنها در خصوص هوش مصنوعی سوال کرد و گفت: فناوری های اطلاعاتی در سال های قبل فقط تلویزیون و رادیو بودند، تقریبا از 30 سال پیش اینترنت وارد کشور شد و سپس شبکه های اجتماعی و اکنون در 3 سال اخیر یک میدان فناوری جدید آمده که داستان ارتباط انسان ها را عوض کرده به نام هوش مصنوعی، فناوری که مبتنی بر صدا، تصویر، انتقال احساس و ... می باشد.

ما با جامعه ای کار می کنیم که مخاطب فضای متفاوتی دارد که سرعت زیادی در تغییر هم دارد. اگر ما به عنوان یک آگاهی نداشته باشیم نمی توانیم با آنها ارتباط داشته باشیم، دیالوگی با هم نداریم، نه زبان، نه ادبیات و نه دنیای یکدیگر را نمی فهمیم و چراغ رابطه خاموش است.

با استفاده از هوش مصنوعی عکس شما را می‌توانند روی شخص دیگری بگذارند و صدا را روی صدای دیگری بگذارند و ... . حال سوالی که مطرح است اینکه: آیا این کار از نظر اخلاقی درست است یا نه؟

این قبیل کارها در چه صورتی درست است؟ با چه طرحی اخلاقی و با چه طرحی غیر اخلاقی هستند؟

برای مثال: با ساختن هر ربات تعدادی از انسان‌ها بیکار می‌شوند، ربات‌ها بیمه نمی‌خواهند حقوق نمی‌خواهند خسته نمی‌شوند و می‌توانند به تنهایی کار دو یا سه نفر را انجام دهند و به نفع مدیر کارخانه است که برای درآمد و نتیجه کار بهتر از رباط ها استفاده کند، اما نتیجه این کار این است که ۲۵ نفر بیکار می‌شوند و نزدیک ۱۰۰ نفر در جامعه به مشکل برخورد می‌کند و مشکلات روحی و اقتصادی فراوانی پیش می‌آید. به عنوان مدیر کارخانه از لحاظ اخلاقی آیا استفاده از ربات‌ها درست است یا نه؟

ایشان بعد از پرسش و پاسخ با طلاب در خصوص سوال مطرح شده گفت:

دغدغه اصلی جامعه استفاده از فناوری است و وظیفه ما است که مباحث اخلاقی آن را برایشان توضیح دهیم و به عنوان یک طلبه باید شاخک‌های اخلاقی دیگران را حساس کنیم. طلبه‌ها که که تربیت اخلاقی جامعه را قبول کرده‌اند اول باید خود را بشناسند، موضوعات را بشناسند و مطالعه داشته باشند. برای مثال گذاشتن عکس از کودکان در فضای مجازی چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟ ما برای این کار ابتدا باید موضوع را شناسایی و سپس تبعات آن را بررسی و نکته‌های آن را پیدا کنیم و دیگران را از آن آگاه سازیم.

وی در ادامه با ابراز ناراحتی از اینکه تاکنون کتاب خاصی در خصوص مسائل اخلاقی فضای مجازی نوشته نشده گفت: در رابطه با موضوعات اخلاقی در خصوص فضای مجازی و هوش مصنوعی شاید در نگاه اول فکر کنیم که مطلب خاصی وجود ندارد اما با شروع کار مطالب کشف می‌شوندو می‌توان ابعاد، زمینه‌ها، مراحل، آثار و پیامدهای مختلف موضوعی را به دست آورد برای مثال موضوع: «اخلاق کامنت گذاری در فضای مجازی» موضوع یک پایان‌نامه قرار گرفته است. شاید در ابتدای امر گمان شود در خصوص این موضوع نتوان در حد یک پایان نامه مطلب جمع آوری کرد اما با شروع کار، مطالب جدید کشف می گردند.

فناوری‌های جدید فناوری‌هایی هستند که در ابتدای مسیر قرار دارند، کم کم وارد جامعه می‌شوند و در سال‌های آینده گسترش پیدا می‌کند و باید آن را جدی بگیریم. جنگ‌های هسته‌ای ممکن است چند میلیون نفر را بکشد اما فناوری‌های جدید می تواند میلیاردها انسان را درگیر کار خود می‌کند. ما نباید در مقابل فناوری بترسیم و یا ضعف نشان دهیم باید ببینیم در مقابل این فناوری چه کاری باید انجام دهیم؟

یک مبلغ دین باید اثبات کند انسان در مقابل فناوری قوی‌تر است. یکی از کارهایی که مبلغان امروز می‌توانند در آن حرف داشته باشند بحث اخلاقی است اخلاق یک زبان مشترک بین همه ملت‌ها است.

نسبت فناوری با اخلاق یک نسبت و کارکرد دوگانه دارد،  به این منظور که هم آثار مثبت دارد و هم آثار منفی. اگر اگر از فضای مجازی بدگویی کنیم و فقط ایرادهای وارده را برشماریم و یا کارکرد مثبت را نادیده بگیریم در این صورت: در وجه اول قضاوت ما منصفانه نیست و در وجه دوم مخاطب به ما بدبین می‌شود. پس باید هم به نکات مثبت اشاره کرد و هم به نکات منفیتا مخاطبمان را از دست ندهیم.

برای مثال: پیوند هوش طبیعی به هوش مصنوعی که به آن نیورالینک گفته می شود یک تراشه ای بسیار ریز در مویرگ های مغز قرار می دهند و اطلاعاتی را وارد ذهن انسان می کنند این فناوری می تواند آلزایمر را برطرف کند، معلولیت‌های جسمی را از بین ببرد، روی نابینایی مادرزادی تاثیر گذارد، اما ممکن است این داستان چالش برانگیز نیز باشد و روی دستگاه معرفتی و اخلاقی انسان نیز تاثیر بگذارد، می تواند اختیار انسان را از بین ببرد. بستگی دارد که فناوران چه برنامه‌ای بنویسند و چه برنامه‌ای طراحی کنند. در این صورت اگر اختیار انسان از بین برود فاعل اخلاقی چه می‌شود؟ معیار فعل اخلاقی چیست؟ اینجا ما باید کمپین‌های جهانی درست کنیم که شرکت‌ها را ملزم به پیوست اخلاقی کنیم که البته اخلاقیات در هر جامعه ای با جامعه دیگر تفاوت می کند. کتاب تزاحم اخلاقی در شبکه هی اجتماعی اثر دکتر رحمتی به این چالش ها پرداخته است.

دکتر رحمتی در ادامه به بیان تعریف آینده پژوهی و مراحل آن پرداخت و گفت: برای شناسایی معضلات و مسائل اخلاقی فناوری‌های نوظهور باید از روش آینده پژوهی استفاده کنیم، آینده پژوهی یعنی بررسی علمی و روشمند تحولاتی که در آینده دور یا نزدیک در یک حوزه شخصی از زندگی انسان یا یک شاخه از شاخه‌های علوم ممکن است اتفاق بیفتد.

مراحل آینده پژوهی:

1. موضوع شناسی؛ فقیه برای اینکه بتواند در خصوص مسائل نوپدید حکم دهد ابتدا باید موضوع را بشناسد، برای مثال فقیه تا نفهمد رحم اجاره‌ای چیست نمی‌تواند حکم آن را بدهد.

2. مسئله شناسی و چالش شناسی؛ باید ببینیم این فناوری چه مشکلات اخلاقی را در پی دارد.

۳. راهکارشناسی: برای حل مشکلات اخلاقی باید راهکار اراده ارائه دهیم.برای مخاطب فقط مشکل را توضیح ندهیم بلکه سعی کنیم دو یا سه راهکار داشته باشیم، ممکن است مشکل را حل نکند اما می‌تواند مشکل را کم کند در این صورت سخنان ما کتاب ما می‌تواند مخاطب پیدا کند. باید از دید مخاطب به جامعه نگاه کنیم فضای مجازی برای نسل امروز عین زندگی است، دوستانی در آنجا دارند، کسب و کار دارند و در یک کلام وجود خود را در فضای مجازی بروز می‌دهند. اگر می‌خواهیم فعالیت ما اثرگذار باشد باید مختصر مفید و مستمر باشد، بحث فضای مجازی از نان شب واجب‌تر است و در غیاب اخلاق همه ما آسیب می‌بینیم.