جناب آقای دکتر رضاییان انواع تحقیق کیفی را بر اساس سطح تحلیل به دو قسمت سطح آشکار و سطح پنهان تقسیم کرد و گفت: در سطح آشکار یا تحلیل زندگی فرد مسئله است و یا مسائل دیگری غیر از روایت زندگی. در سطح پنهان، گاهی پدیدارها در متن جمع شده‌اند و گاهی متن ما مشتمل بر هیچ پدیداری نیست. سپس به فرایند تحقیق کیفی در منابع اسلامی پرداخت و آن را در چند گام بیان کرد:

گام اول:

۱. مشخص کردن گونه تحقیق ۲. مشخص کردن محدوده تحقیق. ۳. مشخص کردن روش تحقیق.

گام دوم:(آغاز فرایند جمع آوری داده‌ها است)

 1. شناسایی مفاهیم نقش آفرین تحقیق در پرسش پژوهش و طرح سوالات ماهیتی برای هر کدام از مفاهیم و شناسایی مفهوم اصلی

 ۲. مشخص کردن واحد تحلیل سوالات ماهیتی:

الف) واحد تحلیل لفظی(زمانی که الفاظ مشخصی برای مفاهیم در متن دین وجود دارد)، جستجوی مشتقات اسمی و فعلی مفاهیم در محدوده پژوهش

ب)واحد تحلیل معنایی (زمانی که الفاظ مشخصی برای مفاهیم در متن دین وجود ندارد)

1. مفهوم شناسی مفهوم مورد نظر در روانشناسی

2. مشخص کردن ملاک های تعیین کنده بر اساس تعاریف و نظریه ها

ایشان در ادامه به بیان موضوع پژوهشی در منابع اسلامی پرداخت و گفت: یکی از حوزه‌های مهم معارف اسلامی که می‌تواند در روانشناسی هم قابل طرح باشد، حوزه موضوعاتی است که بیشتر به خصایص انسانی و شخصیتی اشاره دارد. به عنوان مثال وقتی در روانشناسی از سخت رویی یا تاب آوری به عنوان یک خصیصه وجودی بحث می‌شود به موضوع صبر در آموزه‌های اسلامی نزدیک می‌شود اما مراحل و شیوه بررسی موضوع پژوهش در منابع اسلامی چگونه است؟

مراحل کلی و اصلی:

 ۱. تشکیل خانواده متون: گام اول تهیه کلید واژه،  گام دوم اخذ و جستجوی متون

 ۲.طبقه‌بندی متون: یکم: مطالعه و کدگذاری،         دوم: دسته‌بندی متون

۳. استخراج اطلاعات و تحلیل خانواده حدیث: یکم: تعیین اطلاعات هر حدیث      دوم: دسته‌بندی اطلاعات سوم: تدوین نتایج خانواده حدیث

جناب دکتر رضائیان در ادامه مباحث روش و مراحل تشکیل خانواده متون را بیان کرد و گفت:

در نخستین گام باید خانواده متون را جمع آوری کرد. خانواده متون یعنی تمام متون مرتبط با موضوع پژوهش. از مسائل مهم در این گام، شیوه گردآوری است. سوال این است که چگونه می‌توان خانواده متون را از لابلای منابع متعدد جمع آوری کرد؟ شیوه گردآوری به تناسب نوع موضوع متفاوت است.

الف) موضوعات دارای پیشینه خانواده متون

نخستین کتاب‌های حدیثی شیعه با عنوان اصول اربعمائه بر اساس نویسنده کتاب از هم متمایز می‌شوند. دشواری استفاده از این منابع سبب شد جامع نگاری آغاز شود. نخستین جامع نگاری‌ها در زمان امام رضا علیه السلام در موضوعات فقهی شروع شد و محمد ابن خالد برقی نخستین نگارنده مباحث حدیثی غیر فقهی است.

برخی از منابع که می‌توان با استفاده از آنها به مجموعه‌های آماده از متون درباره موضوع دست یافت.

 ۱. کتاب‌های جامع حدیثی: بهترین و ساده ترین کار مراجعه به منابعی است که احادیث را به صورت موضوعی کنار هم آورده اند مانند: الکافی و بحار الانوار و مجموعه میزان الحکمه

 ۲ تصنیف های موضوعی: برخی کتاب‌های غیر موضوعی را به صورت موضوعی تدوین کرده اند و به این کار تصنیف گفته می‌شود. مقصود از تصنیف موضوعی، نگارشی جدید از متون حدیثی کتاب است که مصنف متون متفرق کتاب را بر اساس موضوعات مرتب می‌کند. مانند: سفینه البحار، المعجم المضوعی نهج البلاغه، تصنیف غررالحکم، فرهنگ موضوعی صحیفه سجادیه

 3.تک نگاری‌ها

مراد کتاب‌هایی است که درباره یک موضوع خاص نوشته شده است و همه متون مرتبط به آن را گردآوری و دسته‌بندی کرده است. کتاب‌های: توحید فضائل الشیعه صفات الشیعه عیون اخبار رضا

کتاب‌هایی که به تاریخ سیره معصومان علیهم السلام پرداخته مانند کتاب ارشاد شیخ مفید

مجموعه تک نگاری‌های تخصصی موسسه دارالحدیث العقل و الجهل

ب) موضوعات فاقد پیشینه خانواده متون

در این نوع تحقیقات محقق خود باید به گردآوری متون بپردازد. گام نخست تهیه کلید واژه ها که باید به گونه‌ای فراگیر و مانع باشد که بتواند همه احادیث را گرد آورد. سپس شناسایی واحد جستجو برای تحلیل: یا به صورت تحلیل معنایی و یا به صورت تحلیل لفظی

در صورتی که واحد معنایی تحلیل معنایی است:

1. مراجعه به دیکشنری‌های تخصصی برای یافتن تعریف مفهوم و اصطلاحات متناظر با آن

2. مراجعه به تعاریف نظریه‌های ضمنی و صریح و مدل‌های علمی موجود در روانشناسی

 ۳. تحلیل و یافتن خصیصه مکنون از مفاهیم و اصطلاحات انتخاب مرتبط‌ترین و یا نزدیک‌ترین الفاظ

4. انتخاب مرتبط‌ترین و یا نزدیک‌ترین الفاظ بر اساس تعاریف روانشناختی آن

۵ ترجمه تعاریف به زبان عربی معاصر از طریق کتاب المورد یا سایت آنتولوژی بریزیت.

۶ عرضه مفاهیم عربی معاصر به قاموس لغات و لغت‌نامه‌های اصیل عربی، مانند: مقایس اللغه ابن فارس/ العین خلیل/ اساس البلاغه زمخشری و...

7. جمع بندی و انتخاب مرتبط ترین و نزدیک ترین کلیدواژه های مرتبط بر اساس مراحل قبل

رسم جدول و نمودار شبکه کعنایی در نهایت بررسی اعتبار و روایی محتوای از نظر کارشناسان می باشد.

در ادامه به سوالات اساتید و طلاب پاسخ داده شد.