نشست علمی آینده پژوهی و رشته کلام اسلامی (ظرفیتها، چالش ها، فرصت ها)

دکتر عبدلی در ابتدای مباحث خود به اهمیت و جایگاه رشته کلام اسلامی در بستر زمانه پرداخت و گفت: ارزش علم و علم آموزی بر هیچ کس پوشیده نیست و علم به ما هو علم اهمیت دارد ، علم نور است و حقیقت وجود مساوقت وجود با نور می باشد یعنی هر وجودی نیاز مند علم است  زیراعلم از اوصاف ذات اقدس اله وفی نفسه می باشد. در احادیث بیان شده است علم مایه حیات است واگر مردم می دانستند که این علم چقدر ارزشمند است برای طلب آن دریاها را می شکافتند، لذا علم گنج بی پایان و مایه ی شادی جان انسان است.زمانیکه امانتداری انسان «انا ارضنا الامانه» در نزد خداوند مطرح می شود ذیل آیه می فرماید «کان ظلوماً جهولاً». یعنی علم را به مصابه ی یک وصف برای انسان میآورد که به سبب واسپاری این امانت الهی به انسان داده شده است. پیامبر اکرم می فرمایند:« علم تعلیم اش محسنه است ». امروزه علم یک جهاد محسوب می شود. جهاد را نباید فقط به جهاد نظامی محدود کنیم. کسب معرفت کم از جهاد نظامی ندارد در شرایطی که امروز قرار داریم هر علمی در آموزه های اسلامی بطور مطلق ارز شمند است برخی از علوم واجب عینی، بعضی واجب کفایی است. تحصیل علم در اسلام دارای  اهمیت می باشدو روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد.

 مدیریت مدرسه علمیه تخصصی زنبیه در ادامه تاکید کرد: افرادی که در مسیر طلبگی حرکت می کنند اگر بخواهند هویت طلبگی خود را حفظ کنند و دچار بحران هویت نشوند باید در مسیر فهم و آگاهی ، خداشناسی و در کنارش خودسازی قدم بردارند. طلبگی دارای سه سطح؛ اهداف اولیه، اهداف واسطی، و اهداف غایی می باشد. از اهداف اولیه اش، تحصیل و در کنار آن تهذیب نفس است تا به آن اهداف واسطی و اهداف غایی طلبگی بتواند نائل شود. کسی که میخواهد در مسیر اهداف واسطی طلبگی که تحصیل ، تبلیغ و تالیف است و همین طور اهداف غاییی که تقرب به خداوند و رسیدن انسان به تکامل است گام بردارد باید اهداف اولی را طی نماید. امام خمینی (ره) می فرمایند« اگر یک قدم برای علم آموزی برمی دارید یک قدم هم برای تهذیب نفس بردارید». بهترین مصداق هم نشینی علم با عمل تحصیل در حوزه های علمیه است. در واقع علمی که انسان را به سر منزل مقصود می رساند علم توام با عمل است. علم توام با عشق است و این ظرفیت در حوزه های علمیه و در فراگیری علوم اسلامی به بهترین وجه خود وجود دارد، اگر غایت طلبگی که همان قرب الهی است، هدف از خلقت الهی نیز بدانیم که خداوند می فرماید :«ما خلقت جن والانس الا يعبدون » در مقدمه اول، و در مقدمه دوم روایات بسیاری داریم که« بما من اراد الله بدل لكم ومن وحده و من قصده وجهه بكم و الحد معلم و منكم ».یا دعاهای زیادی که دلالت می کنند اگر به هدف خلقت می خواهید برسید یعنی عبودت، باید از مسیر توسل به اهل بیت و کلام ایشان به آن برسید. امام سجاد علیه السلام در دعای بسیار زیبایی که بخشی از آن در دعای ابوحمزه ثمالی است می فرمایند: «أَنَّ الرَّاحِلَ إِلَيْكَ قَرِيبُ الْمَسَافَةِ وَ أَنَّكَ لَا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِكَ إِلَّا أَنْ تَحْجُبَهُمُ الْأَعْمَالُ».

در ادامه استاد دانشگاه اذعان کرد:درست است با تحصیل در دانشگاه و کسب علم رسمی و آکادمیک می توان به قرب الهی رسید اما علم در حوزه یک برکت، معنویت و نور خاصی دارد .رفع حجابهای ظلمانی با همین تهذیب نفس و تحصیل علم است که محقق می شود. پیامبر اکرم میفرمایند:« هیچ کسی نیست که با عملش وارد بهشت شود. می فرماید ولا انت یا رسول الله؟ حتی شما یا رسول الله می فرمایند حتی من ،مگر خداوند رحمت و فضلش را شامل حال ما کند.»

 ایشان بیان کرد: جوان امروز اگر نسبت به دین بی توجهی میکند و یا نسبت به آموزهای دینی مثل حجاب کج رفتاریها می کند ناشی از این است که طلاب  به خوبی آینده پژوهی نکرده اند .امروزه با هجمه ای از شبهات و دشمنی ها در حوزه فرهنگی مواجه هستم. این دشمنی در همه عرصه ها وجود دارد. امروز حوزه زن و خانواده دچار آسیب و چالش شده است به دلیل اینکه  سبک زندگی تحت تاثیر مدرنیته، فمینیستهای در جامعه می باشد . همه اینها نشان میدهد رسالت طلاب مهم است به خصوص کسی که الهی دان و متکلم یک جامعه است و مبلغ دین در جامعه است هم رسالتش سنگین تر است و هم حضور و قدم برداشتن او در این عرصه و تحصیل در آن اهمیت به سزای دارد.

 ایشان در ادامه به آینده پژوهی رشته کلام پرداخت و گفت: گاهی در حوزه  علمیه به دنبال آینده پژوهی شغلی هستیم، اما بالاتر  از آینده پژوهی شغلی ،آینده پژوهی انسانی است .امروز در حساس ترین شرایط زمان قرار داریم امروز عالم دینی با قلم فکرش می تواند دشمن را به در هم بکوبد و پاسخگویی شبهات مغرضانه در فضاهای مجازی باشد. عالم و طلبه ای که در مقطع سطح تکمیلی تحصیل می کند و نتواند پاسخگو و حل کننده مشکلات باشد فایده ندارد زیرا  با خواندن سطح ۲ یک کارشناس هستید اگر بخواهید کنشگری فعال در جامعه را داشته باشید باید مقاطع تکمیلی را هم بخوانید تا با سلاح علم پاسخگو و حلال مشکلات و آسیب ها باشید، پاسخگوی شبهات در جامعه یک متکلم و یک الهی دان است. خیلی از این شبهات هم قدیمی است و امروز لباس نو بر تن کرده است  اما کار یک عالم است که آن را شناسایی کند . لذا باید به فرمایش علامه مصباح جلوتر از زمان حرکت کنیم یعنی همین آینده پژوهی که در مورد این رشته ها انجام می دهیم. آینده پژوهی ترسیم آینده مطلوب برای گامهای رسیدن به آن هدف است نقش یک متکلم فعال امروز این است که بتواند آماده تر و جلوتر از زمان شبهات را پیش بینی کند و در این مسیر حرکت کند. توجه به مسئولیتهایی که زن ایرانی و بانوی طلبه کارآمد در عرصه جهان معاصر دارد چست شناخت اینها در حد بالای تحصیل در مقاطع تکمیلی آگاهی از تفسیر و حدیث نداشته باشد چطور می تواند در جامعه دین را تدوین کند. اگر اصول و فقه و کلام را خوب  ،نداند مبانی فلسفی را نشناسد چطور میتواند آنها را نقد کند. هر فکر و ایدئولوژی برخواسته از یک سری پیش فرض های علمی و مبانی است. شناخت این پیش فرض ها کار کسی است که در مقاطع تکمیلی درس خوانده است. لذا نیازشناسی ایران امروز ما ایجاب می کند تحصیلات تکمیلی داشته باشیم. از مهمترین سرفصلهای بیانیه گام دوم همین علم و پژوهش و معنویت و اخلاق است. این هم نشینی علم و پژوهش با معنویت و اخلاق در مقاطع تکمیلی حوزه های علمیه به بهترین شکل وجود دارد. لذا امروز نیازمند طلاب خواهری هستیم که حداقلش در حوزه زن و خانواده مجتهده باشند و بتوانند زن تراز انقلاب و الگوی زن سوم انقلاب که حضرت آقا می فرمایند را خوب معرفی کنند. فرهنگ ، جنبه ی نرم افزاری تمدن است. مجموعه باورهای ما  نقش اساسی در فرهنگ سازی و تمدن سازی ما دارد. زیرا جنگ امروز ، جنگ فرهنگی است. باورها، مخرب تر از بمب هسته ای داشته باشند، بنابراین تاثیر مخرب تری نیزدر جامعه دارند.  

دکتر عبدلی در ادامه جایگاه علم کلام را توصیف و بیان کرد: جایگاه علم کلام ، جایگاه مهمی است .کار کرد علم کلام دفاع از عقاید دینی است. لذا یک بخش برجسته ای در بالندگی اصل دین دارد. اگر بخواهیم اسلام و معارف دینی رونق داشته باشد باید بتوانیم با آینده پژوهی شبهات را از پیش بشناسیم تا از دین خود دفاع کنیم تا مثل امروز دچار غافلگیری نشویم. پیشینه علم کلام به قدمت بشریت است. علم احکام از جهت موضوع، غایت و غرض آن از شرافت و قداست ویژه ای برخوردار است همه علوم اسلامی در اثبات موضوع خود به علم کلام نیاز دارند. تا خدا و صفات خدا ثابت نشود ،بعثت و عصمتش پیامبر ثابت نشود نمی توان به سراغ تفسیر و فقه و اصول .. رفت . علم کلام از جهت غایت و غرض دارای شرافت است و بر علوم دیگر شرافت دارد چون انسان میخواهد به تکامل و سعادت برسد اگر باور او درست باشد میتواند عمل درستی داشته باشد و در مسیر سعادت گام بردارد. امام صادق علیه السلام بین شاگردانش هشام بن حکم را بیشتر تکریم میکرد با وجودی که جوان تر از بقیه بود. حضرت می فرماید: این فرد یاری کننده ی قلب ماست. برو بین مردم مدینه بحث کلامی کن چون ما دوست داریم در بین شیعیان مان مانند تو دیده شود. ائمه برای متکلمین جایگاه ویژه ای در جامعه قائل بودند.

در ادامه به چالش های که رشته کلام  اسلامی وجود دارد پرداخت و گفت: کلام گذشته و کلام امروز  دارای دو چالش می باشد:1- روش 2- مسائل مستحدثه اش، لذا نیازمند بازسازی و ترمیم است. در گذشته، علم کلامی  شرح مواقف - تجرید الاعتقادات -کشف المراد،پایه های درسی  بوده است. اما در این کتابها حقوق زن و فمینیسم دیده نمی شود. امروزه بحث حقوق بشر، تعارض علم و دین رابطه عرفان و دین را میبینیم. امروز با آنها می توانیم پاسخ این جریان های الحادی جدید را بدهیم. امروز می توانیم منتقد فلسفه سکولار باشیم می توانیم پاسخگوی فمنیسم باشیم که از نیچه شروع شد و ترویج پوچ گرایی که امروز خیلی از جوانهای ما در دانشگاه به سمت رخوت و سستی و بی انگیزگی می روند. بله امثال شهید مطهری، علامه جواد آملی، علامه مصباح تلاش کردند تلاشهای خوب هم داشتند اما امروز ما به لحاظ آینده پژوهی در عرصه رشته کلام نیاز مند الهیات کاربردی هستیم. چالش مهم که علم کلام و متلکم امروز با آن مواجه است، نیازمندی آن به بازسازی و ترمیم است چون کلام سنتی ما به هیچ وجه کافی و وافی نیست. جوان  امروزدر فضای پر از چالشهای غربی تنفس می کند. پس وظیفه طلبه این است که این پاک سازی را انجام دهد وظیفه اولاً و بالذات آینده پژوهی در این زمینه  می باشد. یکی از آینده پژوهی های علم کلام همین است مواجهه فعال با مشکلات. نگاه فعال و منتقد این است که از قبل ،پیش بینی و نظریه پردازی می کنند. بنابراین آینده پژوهی رشته کلام در سه حوزه ی می باشد:1- پویایی و تحول در ساختار مسائل علم کلام 2- تولید الهیات و کلامهای مضاف 3- در حوزه ی متکلم این است که حضور فعال، پیشگیرانه و منتقدانه موثر و دین مدارانه در جامعه داشته باشید .در آینده پژوهی شغلی هم تحقیق، تدریس ، تالیف و تبلیغ دین را داشته باشید.

 در خاتمه استاد پژوهشگر حوزه و دانشگاه  به عامل های موثر در انتخاب رشته ی کلام اسلامی اشاره کرد گفت :اولین عامل علاقه مندی می باشد ، عامل دیگر،امکانات محیطی است زیرا امکانات تحصیل در مقاطع بالاتر وجود داردو در نهایت ، عامل مهم استعدادمی باشد.  زیرا هر کسی که وارد حوزه  علمیه می شود دانش علم کلام را بالقوه دارد و کسانی که استعدادشان در دروس عقلی و فهمیدنی خوب است، مستعد تحصیل در این رشته هستند.

در پایان به سوالات طلاب پاسخ دادند.